Реставрация мавзолея Карахана: архитектурные и идеологические изменения в истории памятника
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2025.1.27.293.313Ключевые слова:
Казахстан, Тараз, мавзолей Карахана, сакральное место, суфизм, реставрация, ишанизмАннотация
В статье рассматриваются исторические и архитектурные особенности мавзолея Карахана (Южный Казахстан) – выдающегося памятника архитектуры Центральной Азии. Он находится в исторической части г. Тараз, овеян легендами, связанными с династией Караханидов. Несмотря на отсутствие точных документов о времени его постройки, на основе археологических раскопок и научных данных исследователи относят его к X–XII вв. Поскольку в начале XX в. мавзолей был полностью восстановлен, конкретных сведений о его первоначальной форме не сохранилось. Основная цель исследования — оценка изменения архитектурных и декоративных особенностей мавзолея на различных исторических этапах, а также влияние реставрационных работ и религиозной политики советского периода на его аутентичный облик. С этой целью проанализированы сведения об археологических раскопках, архивные материалы и записи исследователей XIX–XX вв., включая труды А.В. Панкова, В.А. Каллаура, И.А. Кастанье и Т.Н. Сениговой. Также на основе старейшей фотографии мавзолея 1872 г. и результатов реконструкции 1906 г. исследуется как выглядел памятник изначально. Установлено, что реставрационные работы в разные периоды не смогли полностью сохранить его изначальную структуру, однако архитектурный стиль и элементы декорации позволяют передать культурное наследие эпохи Караханидов. Отмечается, что нынешнее состояние мавзолея не утратило своей историко-культурной значимости, и подчёркивается необходимость дальнейшего его изучения.
Библиографические ссылки
Baibosynov, K. 2003. In: Dautbayev, M. (ed.). Karahan, Aisha Bibi, Tekturmas Aulieler (Karakhan, Aisha Bibi, Tekturmas Saints). Almaty: “KazBaspa-KT” Publ., 13–17 (in Kazakh).
Baipakov, K. M., Kapekova, G. A., Voyakin, D. A., Maryashev, A. N. 2011. Sokrovishcha drevnego i srednevekovogo Taraza i Zhambylskoy oblasti (Treasures of ancient and medieval Taraz and Zhambyl region). Taraz: LLP “Arkheologicheskaya ekspertiza” (in Russian).
Dautbayev, M. 2003. Aulie Ata-Karakhan Aisha Bibi Tekturmas (Aulie Ata-Karakhan Aisha Bibi Tekturmas Saints). Almaty: “KazBaspa-KT” Publ. (in Kazakh).
Denike, B. P. 1939. Arkhitekturnyy ornament Sredney Azii (Architectural ornament of Central Asia). Moscow, Leningrad: “All-Union Academy of Architecture” Publ. (in Russian).
Akylbek, S. S. (ed.). 2010. Jambyl oblysy tarih jane madeniet eskertkishterinin jinagy, Jambyl audany (Collection of historical and cultural sites of Zhambyl region)* (*Zhambyl district). Almaty: “Archaeological Expertise” Publ. (in Kazakh).
Zholdassuly, T., Baizhanova, G. 2024. In: Otan tarikhy (History of the homeland), 27, 328–346 (in Kazakh).
ZRSA 619-f. 10-t. 9-c. 1-p. (in Russian).
ZRSA 619-f. 10-t. 9-c. 5-p. (in Russian).
ZRSA 619-f. 10-t. 9-c. 6-8-pp. (in Russian).
ZRSA 619-f. 10-t. 9-c. 9-12-pp. (in Russian).
ZRSA 772-f. 1-t. 2-c. 1-p. (in Russian).
Kallaur, V. A. 1897. In: Protokoly Turkestanskogo kruzhka lyubiteley arkheologii (1896–1897) (Protocols and Reports of the Members of the Turkistan Archaeological Enthusiasts Club (1896–1897)). Tashkent: “Typolithography of the Trading House F. & G. Brothers Kamensky” Publ., 6–8 (in Russian).
Castagne, J. A. 1910. Drevnosti Kirgizskoi stepi i Orenburgskogo kraia. Trudy Orenburgskoi uchenoi arhivnoi komissii (Antiquities of the Kyrgyz Steppe and the Orenburg Region. Proceedings of the Orenburg Scholarly Archival Commission). No. 22 Orenburg: “Tipo-lit” Publ., (in Russian).
Krokosheva, A. B. 2014. In: E-history. July 24, URL: https://e-history.kz/ru/news/show/6257 (accessed: 04.10.2024) (in Russian).
Abdygaliyuly, B. (ed.). 2017. Kazakstannyn jalpyulttyk kasiettı nysandary (National sacred objects of Kazakhstan). Astana: “Foliant” Publ. (in Kazakh).
SA MIA CS MSHE RK. D. 133: Patsevich, G. I. Statia “Dzhambulskiy arheologicheskiy punkt” (The article “Jambul archaeological site”) (in Russian).
CSA RK 1890-f. 3-t. 128-c. 67–68-pp. (in Russian).
Nurzhanov, A. A., Akymbek, E. Sh. 2012. In: Kalysh, A. B. (ed.). IV Orazbayevskiye chteniya (4th Orazbayev readings). Almaty: “Kazakh University” Publ., 140–147 (in Russian).
Pankov, V. P. 1897. In: Protokoly Turkestanskogo kruzhka lyubitelei arkheologii (1896–1897) (Protocols and Reports of the Members of the Turkistan Archaeological Enthusiasts Club (1896–1897)). Tashkent: “Typolithography of the Trading House F. & G. Brothers Kamensky” Publ. 11–16 (in Russian).
Semenov, A. A. 1925. In: Tadzhikistan: Sbornik Statey (Tajikistan: Collection of Articles). Tashkent: “Tashobllit” Publ., 113–150 (in Russian).
Senigova, T. N. 1972. Srednevekovyy Taraz (Medieval Taraz). Alma-Ata: “Nauka” Publ. (in Russian).
Toktabay, A. U., Dossymbetov, N. A. 2022. In: Bylye Gody, 17, 1214–1226 (in Russian).
TRSA 556-f. 1-t. 1-c. 38-p. (in Russian).
Khmelnitskiy, S. G. 1996. Mezhdu Samanidami i Mongolami (Between the Samanids and the Mongols). Berlin; Riga: “Gamajun” Publ. (in Russian).
Arseven, C. E. 1952. Sanat Ansiklopedisi (Art Encyclopedia). Istanbul: “Millî Eğitim Basımevi” Publ. (in Turkish).
Cezar, M. 1977. Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık (Cities and Architecture in Pre-Anatolian Turks). Ankara: “Türkiye İş Bankası” Publ. (in Turkish).
Sakhi, Z., Selçuk, H. 2022. In: Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (Turkish Culture and Haci Bektas Veli Research Journal), 103, 205–225 (in Turkish).
Tuncer, O. C. 1986. Anadolu Kümbetleri: Selçuklu Dönemi (Anatolian Tombs: Seljuk Period). Ankara: “Güven Matbaası” Publ. (in Turkish).
Türk Dil Kurumu Sözlükleri (Turkish Language Association Dictionaries). URL: https://sozluk.gov.tr/?ara=T%C3%BCrbe (accessed: 04.10.2024) (in Turkish).
Zholdassuly, T., Baizhanova, G. 2022. In: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (Turkish Culture and Haci Bektas Veli Research Journal), 102, 193–210 (in Turkish).

Загрузки
Опубликован
Как цитировать
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2025 Байбугунов Б.А., Баш А., Сапатаев С.А., Жолдасұлы Т., Куралова З.С.

Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.