Талас пен Шу өңірлерінен табылған несториандық культтік заттар
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.1.19.84.98Түйін сөздер:
археология, артефакт, Тараз, Шу өңірі, крест алқа, несториандық, ерте орта ғасырлар, Қарахан қағанаты, қалаАннотация (түйіндеме)
Алғаш рет жарияланып отырған христиандық символикасы бар артефактілер соңғы жылдары Тараз, Шу өңіріндегі Ақтөбе мен Қысмышы сияқты ерте ортағасырлық қалалардан табылды. Аймақтағы несториандықты зерттеу ғасырдан астам уақытқа созылса да, көп жағдайда өңірдің тарихи өткеніне деген қызығушылық крест бейнелері мен түркі-сирия жазулары бар қабір үсті тастардың жаппай табылуына байланысты туындады. Ұлы Жібек жолының осы бөлігінде исламның IX–X ғғ. шегіне келуі және орнығуы қарсаңында мультимәдениеттіліктің бәсекелі ортасы қалыптасты. Христиандық көптеген әлемдік діндердің бірі болғандықтан, оған қала халқының бір бөлігінің қатысы болды. Аймаққа христиан-мигранттар толқыны XIII–XIV ғғ. Шығыстан келе бастады, бұл қорымдардың қабір үсті тастарынан, аз мөлшерде жерлеу орындарынан табылған кресттерден анық байқалады. Тақырып ерекше қызығушылық тудырады, бұл соңғы жылдары Іле алқабындағы Ілебалық қаласынан табылған жаңа заттардың арқасында өзекті болып отыр. Егер несториандық патриархияның, митрополияның және ірі епархиялардың тарихы жақсы белгілі болса, онда біздің аймақтағы несториан тарихы VIII–XI ғғ. христиан мәдениетінің салыстырмалы гүлдену кезеңі үшін де жеке артефакттар бойынша біртіндеп анықталып келеді. Артефакттар: сырлы қыш шырақтың ою-өрнегі, крест алқа және салыстырмалы түрде тең бұрышты крест бедері бар үлкен кубок тәрізді ыдыс ежелгі дәуірден бері байланыс ретінде қызмет етіп келе жатқан, аты аңызға айналған «Арғу» елі аймағының археологиялық және кездейсоқ табылыстарының айтарлықтай тізімін толықтырады.
Библиографиялық сілтемелер
Asadov, F. 2011. In: Iran-Name 3 (19), 209-223 (in Russian).
Baipakov, K. M. 1994. In: Iz istorii drevnih kultov Sredney Azii. Hristianstvo (From the history of ancient cults of Middle Asia. Christianity). Tashkent, 6-101 (in Russian).
Baipakov, K. M., Erofeeva, I. V., Kazizov, E. S. Ternovaya, G. A. 2018. Istoriya religiy v Kazahstane (drevnost i srednevekovie) (History of religions in Kazakhstan. Antiquity, Middle Ages). Almaty (in Russian).
Baipakov, K. M., Zheleznyakov, B. A. 2022 In: Onggaruly, A., Baitanayev, B. A., Sitdikov, A. G., Voyakin, D. A. (eds.). Materialy V mezhdunarodnogo kongressa arheologii evraziyskih stepey (Materials of the 5th International Congress of Archaeology of the Eurasian Steppes). In 5 vol. Vol. 3. Almaty; Turkistan: Margulan Institute of Archaeology, 209-219 (in Russian).
Baipakov, K., Savelyeva, T., Petrov, P. 2015. In: Promyshlennost Kazahstana (Industry of Kazakhstan), 2 (89), 94-97) (in Russian).
Baipakov, K. M., Ternovaya, G. A. 2018. In: Religii Tsentralnoy Azii i Azerbajdzhana. T. IV: Iudaizm i hristianstvo (Religions of Central Asia and Azerbaijan. Vol. 4. Christianity and Judaism. Samarkand: The International Institute for Central Asian Studies. 8–47 (in Russian).
Bernshtam, A. N. 1941. Pamyatniki stariny Talasskoy doliny (Sites of Antiquity of Talas Valley). Alma-Ata: KazOGIZ (in Russian).
Borisov, A. Y. 1948. In: Izvestiya Akademii nauk KazSSR. Ser: Arheologiya (News of Academy of Sciences KazSSR), 1 (46), 105-108 (in Russian).
Zheleznyakov, B. A. 2003а. In: Izvestiya MON RK. Ser. obshchestv. nauk. (News of MES RK. Social sciences ser.), 1, 260-276 (in Russian).
Zheleznyakov, B. A. 2003b. In: Baipakov, K. M. (ed.). Ahinzhanovskie chteniya (Akhinzhanov readings–2002). Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 44-47 (in Russian).
Zheleznyakov, B. A. 2008. In: Izvestiya NAN MON RK Ser. obshchestv. nauk (News of MES RK. Social sciences ser.), 1, 200-218 (in Russian).
Zheleznyakov, B. A. 2019. In: Kazakstan arheologiyasy (Kazakhstan Archaeology), 3 (5), 122-141 (in Russian).
Zheleznyakov, B. A. 2022. In: Scripta Antiqua. Voprosy drevney istorii, filologii, iskusstva i materialnoy kultury (Scripta antiqua. Issues of ancient history, philology, art and material culture), 10, 127-158 (in Russian).
Zuev, Yu. A. 1995. In: Shahanova, N. Zh. (ed.). Kultura kochevnikov na rubezhe vekov: problemy genesisa i transformatsii (Culture of nomads in the turn of eras: problems of genesis and transformation). Almaty: Kasteev State museum, 39-49 (in Russian).
Karev, Yu. V. 2000. In: Inevatkina, O. N. (ed.). Tsentralnaya Aziya. Arheologiya, istoriya, kultura (Central Asia. Archaeology, history, culture). Moscow: “Peresvet”, 205-219 (in Russian).
Kokovtsov, P. K. 1905. In: Zapiski Vostochnogo Otdeleniya Imperatorskogo Russkogo Arheologicheskogo Obshchestva (Notes of the Eastern Branch of the Imperial Russian Archaeological Society), XVI, 188-200 (in Russian).
Kolchenko, V. A. 2002. In: Koomduk ilimder zhurnalga (Journal of Social Science), 3, 163-182 (in Russian).
Kolchenko, V. A. 2018. In: Religii Tsentralnoy Azii i Azerbaijana. Hristianstvo i Judaism (Religions of Central Asia and Azerbaijan). Christianity and Judaism. Vol. IV. Samarkand: The International Institute for Central Asian Studies, 8-103 (in Russian).
Kyzlasov, L. R. 2006а. In: Vestnik Moskovskogo universiteta. Seriya 8, Istoriya (News of Moscow University. Ser. 8. History), 2, 139-150 (in Russian).
Kyzlasov, L. R. 2006b. Gorodskaya tsivilizatsiya Sredinnoy i Severnoy Azii: istoricheskie i arheologicheskie issledovaniya (City civilization of Middle Asia: historical and archaeological researchers). Moscow: “Vostochnaya literature” Publ. (in Russian).
Livshits, V. A. 1981. In: Petrosyan, Yu. A. (ed.). Pismennye pamyatniki i problemy istorii i kultury narodov Vostoka (Written monuments and problems of the history and culture of the peoples of the East). Moscow: “GRVL”, 76-85 (in Russian).
Lurie, P. B. 2018. In: Baipakov, K. M. (ed.). Tsentralnaya Aziya na Velikom Shyolkovom puti (Great Silk Road – Central Asia). Almaty, 109-116 (in Russian).
Marshak, B. I. 2017. Nikonorov, V. P. (ed.). Istoriya vostochnoy torevtiki III–XIII vv. i problemy kulturnoy preemstvennosti (History of Eastern toreutics 3th–13th centuries and problems of cultural continuity). Saint Petersburg: “Akademiya issledovaniya kultury” Publ. (in Russian).
Pikov, G. G. 1989. Zapadnye kidani (Wesern Kidans). Novosibirsk: Novosibirsk University (in Russian).
Pikov, G. G. 2019. In: Narody i religii Evrazii (Nations and religions of Eurasia), 2 (19), 36-45 (in Russian).
Senigova, T. N. 1968a. In: Sovetskaya arheologiya (Soviet archaeology), 1, 208-225 (in Russian).
Senigova, T. N. 1968b. In: Kadyrbayev, M. K. (ed.). Novoe v arheologii Kazahstana (New in archaeology of Kazakhstan). Alma-Ata: “Gylym” Publ., 51–67 (in Russian).
Senigova, T. N. 1972. Srednevekovyi Taraz (Middle Ages Taraz). Alma-Ata: “Nauka” Publ. (in Russian).
Slutskiy, S. S. 1889. In: Drevnosti Vostochnyya (Eastern Antiquites), 1, 3-67 (in Russian).
Smagulov, E. A. 2004. In: Khabdulina, M. K. (ed.). Mobilizovannyi arheologiey. K 80-letiyu K.A. Akisheva (1924–2003) (Mobilized by archaeology. Devoted to 80th anniversary of Kimal Akishev). Astana: Gumilyov Eurasian National University, 104-113 (in Russian).
Bernshtam, A. N. (ed.). 1950. Trudy Semirechenskoy arheologicheskoy ekspeditsii. «Chuyskaya dolina» (Proceedings of Semirechye archaeological expedition. “Chu Valley”). Moscow; Leningrad: USSR Academy of Sciences (in Russian).
Shkoda, V. G. 2009. Pendzhikentskie hramy i problemy religii Sogda (V–VIII vv.) (Penjikent temples and problems of religion of Soghd 5th–8th cc.). Saint Petersburg; State Hermitage Museum (in Russian).
Yakobson, A. L. 1978. In: Vizantiyskiy vremennik (Byzantiym vremennik), 39, 149-151 (in Russian).
Borbone, P. G. 2020. Laura E. Parodi (ed., translated and annotated). History of Mar Yahballaha and Rabban Sauma. Hambourg: “Tredition” Publ. (in English).
Keevak, M. 2008. The Story of a Stele: Chinas Nestorian Monument and Its Reception in the West, 1625–1916. Hong Kong: Hong Kong University Press (in English).
Klesner, C. E., Akymbek, Ye., Vandiver, P. B. 2021. In: JAS: Reports, 36, 102825, 1-15 (in English).
Mingana, A. 1925. In: Bulletin of the John Rylands Library, vol. 9, July, no. 2, 1-41 (in English).
Parry, K. 2012. In: Modern Greek Studies (Australia and New Zealand), № 13, 91-108 (in English).
Tjalling, H. F. Halbertsma. 2008. Early Christian Remains of Inner Mongolia: Discovery, Reconstruction and Appropriation. Leiden: “Brill” Publ. (in English)
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Ералы Шардарбекулы Акымбек, Борис Анатольевич Железняков
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
