ҚАРҒАЛЫ ТАРИХИ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ШАҒЫН АУДАНЫНЫҢ ЕЖЕЛГІ АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ КЕШЕНІНЕН ТАБЫЛҒАН ЖАҢА МАТЕРИАЛДАР
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2021.2.12.87.119Түйін сөздер:
археология, «Қарғалы көмбесі», қоныс, бейіт, жерлеу орныАннотация (түйіндеме)
Мақалада Іле Алатауының солтүстік баурайындағы Қарғалы тарихи-географиялық шағын ауданының (Ұзын Қарғалы өзенінің су алабы) ежелгі археологиялық ескерткіштерінің материалдары жүйеленген. Әдетте, ежелгі жер өңдеушілер қоныстары тау шатқалдарына кіре берісте және шығысында, сондай-ақ тау бөктеріндегі жазықта орналасатын болған. Олар қола дәуірінде негізгі су жиналатын ирригациялық тоғандардың, яғни, каналдар мен арықтардың жанында орналасқан. Ерте темір дәуірінде жер өңдеушілер көпір түріндегі өтпелерді пайдалану арқылы, тау бөктерінен 20 шақырым қашықтықта суландыру жүйелерін салды. Ерте темір дәуірінің малшылары тау шатқалдары мен шағын ауданның үстірттерін маусымдық тұрақтар үшін де, тұрақты қоныстар үшін де белсенді түрде игерген. Ежелгі жерлеу ескерткіштері –қорғандар мен қоршаулар негізінен тау шатқалдарынан шыға берістегі төбелерде орналасқан. Таулы аймақта олар Майтөбе тау жотасының баурайында және Жылысай шатқалы ауданындағы Ұзын-Қарғалы өзенінің сол жағалауында шоғырланған. 1939 ж. белгілі «Қарғалы көмбесі» табылған және нақты орналасқан жері әлі күнге дейін анық емес Қарғалы ерте темір дәуірі жерлеу кешені – өңірдің ең жарқын жерлеу кешені болып саналады. Зерттеу нәтижелері бойынша ол кіреберістен 500 м ішкерлей, Ерменсай бүйір шатқалында, шартты түрде «Қарғалы тас – Қаратас» деп аталатын нысанда анықталды. Бірегей жерлеу кешені монументалды қабір үсті құрылымы ретінде пайдаланылған ірі жартасты блок болып табылады. Айылбастар және тіліктер секілді табылған киім-кешек материалдары бұл жерлеу орнын атақты Қарғалы жерлеу орнымен сәйкестендіруге мүмкіндік береді. Бұл мәлімет аймақ тұрғындарының ерте темір дәуірінің үйсін кезеңі жерлеу практикасының ерекше дәстүрін ұсынуға мүмкіндік береді.
Библиографиялық сілтемелер
Ageeva, E. I. 1961. In: Trudy Instituta istorii, arheologii i etnografii Akademii nauk KazSSR (Proceedings of the Institute of History, Archeology and Ethnography of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR), XII (Archeology), 21-40 (in Russian).
Akishev, K. A. 1978. Kurgan Issyk. Iskusstvo sakov Kazahstana (Kurgan Issyk. Art of Saka of Kazakhstan). Moscow: “Iskusstvo” Publ. (in Russian).
Akishev, K. A., Akishev, A. K. 1983. Drevnee zoloto Kazahstana (Ancient gold of Kazakhstan). Alma-Ata: “Oner” Publ. (in Russian).
Akishev, K. A., Kushaev, G. A. 1963. Saki i usuni doliny reki Ili (Sakas and Usuns of Ili river valley). Alma-Ata: Academy of Sciences of the Kazakh SSR Publ. (in Russian).
Artamonov, M. I. 1973. Sokrovishcha sakov (The treasure of Sakas). Moscow: “Iskusstvo” Publ. (in Russian).
Arheologiya Kazahstana (Archaeology of Kazakhstan). 2006. Almaty: “Oner” Publ. (in Russian).
Baipakov, K. M., Voyakin, D. A., Zakharov, S. V. 2016. Mogilnik Karatuma. Nekropol rannego zheleznogo veka v Semirechie (Karatuma burial Ground. Necropolis of the Early Iron Age in Semirechye). Almaty: “Arheologicheskaya ekspertiza” LTD (in Russian).
Beisenov, A. Z., Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A. 2017. In: Beisenov, A. Z., Loman, V. G. (eds.). Arheologicheskoe nasledie Centralnogo Kazahstana (Archaeological Heritage of Central Kazakhstan), 1, 11–64. Almaty: “Begazy-Tasmola” Publ. (in Russian).
Bernshtam, A. N. 1940. In: Kratkie soobshcheniya Instituta istorii materialnoy kultury (Brief reports of the Institute for the History of Material Culture), 5, 23-31 (in Russian).
Bernshtam, A. N. 1952. Istoriko-arheologicheskie ocherki Centralnogo Tyan-Shanya i Pamiro-Alaya. Materialy i issledovaniya po arheologii SSSR (Historical and archaeological essays of the Central Tien Shan and Pamir-Alai. Materials and Research on Archaeology of the USSR), 26. Moscow–Leningrad: USSR Academy of Sciences (in Russian).
Goryachev, A.A. 2020. Jumabekova, G. S. (ed.). Drevniy arheologicheskiy kompleks verhoviev ushcheliya Kishi-Turgen (Ancient archaeological complex of the headwaters of Kishi-Turgen gorge). Almaty: A.Kh. Margulan Archeology (in Russian).
Goryachev, A. A., Motov, Yu. A. 2018. Arheologicheskiy kompleks Butakty-I (The archaeological complex of Butakty-I). Almaty: “KazBookTrade” (in Russian).
Goryachev, A. A., Saraev, V. V. 2015. In: Izvestiya NAN RK. Seriya obshchestvennyh i gumanitarnyh nauk (Proceedings of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Series of Social Sciences and Humanities), 6 (304), 5-18 (in Russian).
Goryachev, A. A., Saraev, V. V. 2017. In: Beisenov, A. Z., Loman, V. G. (eds.). Arheologicheskoe nasledie Centralnogo Kazahstana: izuchenie i sohranenie» (Archaeological Heritage of Central Kazakhstan: study and Preservation), vol. 2. Almaty: “Begazy-Tasmola”, 127–136 (in Russian).
Goryachev, A. A., Saraev, V. V., Potapov, S. A. 2016. In: Drevnosti Zhetysu. Pamyatniki arheologii Zhambylskogo rajona (Zhetysu Antiquities. Archaeological monuments of Zhambyl district). Almaty: “Litera” LTD, 19-26 (in Russian).
Grach, A. D. 1980. Drevnie kochevniki v centre Azii (Ancient nomads in the center of Asia). Moscow: “GRVL” (in Russian).
Gryaznov, M. P. 1958. Drevnee iskusstvo Altaya (The ancient art of Altai). Leningrad: State Hermitage (in Russian).
Guguev, V. K. 1992. In: Vestnik drevney istorii (Journal of Ancient history), 4, 116-129 (in Russian).
Dublickiy, B. N. 1939. In: Archives of A.Kh. Margulan Archeology Institute, №81a/1977 (in Russian).
Ilderyakov, N. N., Yarygin, S. A. 2020. In: Kazakhstan Archeology, 3 (9), 60-69 (in Russian).
Zavitukhina, M. P. 1977. Kurier YUNESKO (UNESCO Courier), 31-37 (in Russian).
Zasetskaya, I. P. 1975. Zolotye ukrasheniya gunnskoy epohi: Po materialam Osoboy kladovoy GosErmitazha (Gold Jewelry of the Hunnish Epoch: On the Materials of the Special Storeroom of the State Hermitage). Leningrad: “Aurora” Publ. (in Russian).
Kuzmina, E. E. 1987. In: Centralnaya Aziya: Novye pamyatniki pismennosti i iskusstva (Central Asia: New Monuments of Arts and Writing). Moscow: “Nauka” Publ., 158-181 (in Russian).
Kultura sakov i usuney Kazahstana v arheologicheskih kollekciyah Centralnogo gosudarstvennogo muzeya Respubliki Kazahstan. Nauchnyj katalog (The Culture of Saka and Usun tribes of Kazakhstan in archeological collections of the Central State Museum of the Republic of Kazakhstan. Scientific catalog). 2011. Almaty: “Oner” Publ. (in Kazakh, Russian, English).
Maksimova, A. G. 1972. In: Akishev, K. A. (ed.). Poiski i raskopki v Kazahstane (Searches and excavations in Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ., 123-138 (in Russian).
Maksimova, A. G. 1980. In: Akishev, K. A. (ed.). Arheologicheskie issledovaniya drevnego i srednevekovogo Kazahstana (Archaeological research of ancient and medieval Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ., 114-122 (in Russian).
Motov, Yu. A. 2007. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and archeology of Semirechie), 3, 80-87 (in Russian).
Nurzhanov, A. A., Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A. 2020. In: Kazakhstan Archeology, 4 (10), 70-95 (in Russian).
Nurmukhanbetov, B. N., Trifonov, Yu. I. 2016. In: Saki i savromaty Kazahskih stepey: kontakt kultur (Sakas and Savroumats of the Kazakh Steppes: contact of cultures). Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute, 10-18 (in Russian).
Polosmak, N. V. 1994. “Steregushchie zoloto grify” (ak-alahinskie kurgany) (Griffins guarding the gold (Ak-Alakha burial mounds)). Novosibirsk: “Nauka” Publ. (in Russian).
Rudenko, S. I. 1953. Kultura naseleniya Gornogo Altaya v skifskoe vremya (The culture of the Altai Mountains population in the Scythian Time). Moscow – Leningrad: USSR Academy of Sciences (in Russian).
Samashev, Z. Grigoriev, F., Jumabekova, G. 2005. Drevnosti Almaty (Antiquities of Almaty). Almaty: “Archaeology” LTD (in Russian).
Saraev, V. V. 1992. In: Arheologicheskie issledovaniya v Kazahstane (Archaeological Research in Kazakhstan). Alma-Ata: Abay Kazakh Pedagogical Institute, 104-109 (in Russian).
Saraev, V. V. 2007. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and Archaeology of the Semirechie), 3, 120-128 (in Russian).
Saraev, V. V. 2017. In: ІX Orazbaevskie chteniya (9th Orazbayev readings). Almaty: “Kazakh University”, 1, 78-82 (in Russian).
Saraev, V. V. 2017а. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and archaeology of the Semirechye), 5, 69-90 (in Russian).
Saraev, V. V., Kozhegulova, F. T. 2019. In: Kazakhstan Archeology, 1 (3), 28-42 (in Russian).
Saraev, V. V., Pervykh, N. M. 2001. Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and archeology of the Semirechie), 2, 165-170 (in Russian).
Svod pamyatnikov istorii i kultury Respubliki Kazahstan. Almatinskaya oblast (The code of historical and cultural monuments of the Republic of Kazakhstan. Almaty Region). 2009. Almaty: “Mamatay Agency” Publ. (in Russian).
Taimagambetov, Zh. K. 2008. In: Almaty. Istoriya tysyacheletiya (Almaty. The history of millennium), 1. Almaty: “Credo” Publ., 34-40 (in Russian).
Chernov, M. A. 2015. In: Beisenov, A. Z. (ed.). Sakskaya kultura Saryarki v kontekste izucheniya etnosociokulturnyh processov Stepnoy Evrazii (The Saka culture of Sary-Arka in the context of studying ethno-sociocultural processes of Steppe Eurasia). Almaty: “Begazy-Tasmola”, 376-384 (in Russian).
Chernov, M. A. 2016. In: Drevnosti Zhetysu. Pamyatniki arheologii Zhambylskogo rajona (Zhetysu Antiquities. Archaeological monuments of Zhambyl district). Almaty: reserve-museum “Tanbaly”, 110-130 (in Russian).
Yatsenko, S. A. 2017. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and Archaeology of the Semirechye), 5, 143-155 (in Russian).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2021 Горячев Александр Анатольевич, Сараев Владимир Васильевич, Егорова Татьяна Александровна, Чернов Михаил Алексеевич
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
