АРҚАРЛЫ ТАУЫНЫҢ БАТЫС СІЛЕМДЕРІНДЕГІ ПЕТРОГЛИФТЕР
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2021.3.13.66.97Түйін сөздер:
археология, Арқарлы, петроглифтер, ғибадатхана, қола дәуірі, ерте темір дәуірі, ерте орта ғасыр, сюжет, таңбаАннотация (түйіндеме)
Арқарлы тауының батыс сілемдеріде жүргізілген археологиялық зерттеулер ежелгі және орта ғасырларға жататын петроглифтердің 20 шоғыры бойынша материалдар жинауға мүмкіндік берді. Олардың негізгі бөліктері елді мекендер мен қорымдардың жанында шоғырланғандықтан, осы тасқа салынған бейнелерді осы археологиялық кешендердің құрылымында бірге қарастыруға мүмкіндік береді. Бұл бейнелердің бір бөлігі дәстүрлі мал айдайтын жолдар бойында орналасуының өзі оларды ежелгі халықтың экономикалық қызметімен байланыстырады. Сюжеттер саны бойынша ең көп топтарын шағын ауданның «ашық аспан астындағы» қорықтар санатына жатқызуға болатын петроглифтері бар шоқылар құрайды. Суреттердің хронологиялық диапазоны қола дәуірінен жаңа заманға дейінгі аралықты қамтиды. Топталған петроглифтердің мазмұны жануарлардың: ешкілердің, арқарлардың, бұғылардың, жылқылардың, түйелердің, бұқалардың, иттердің және жыртқыштардың бейнелері болып табылады. Қола дәуірінде босанатын әйелдер денебітімі, аң аулау көріністері мен белгілер бар композициялар кездеседі. Ерте темір дәуірінің петроглифтері скиф-сібір аң стилінің дәстүрлерімен ерекшеленеді, онда ешкі мен лақ, арқар мен қозысы немесе бұғы мен қозысы бейнесінде көрсетілген тіршіліктің бастауы – Ана бейнесі айқын көрінеді. Ерте ортағасырлық петроглифтердің негізгі сюжеттері – салт атты жауынгерлер композициялары болып табылады. Орта ғасырлар мен жаңа заман суреттерінің арасында осы өңірде жекелеген тайпалардың қоныстануы туралы маңызды тарихи мәліметтерді қамтитын түркі және қазақ рулық таңбаларының сериялары байқалды.
Библиографиялық сілтемелер
Baipakov, K. M., Maryashev, A. N. 2008. Petroglify Bayan-Zhureka (Petroglyphs of Bayan-Zhurek). Almaty: “Credo” Publ. (in Russian).
Baipakov, K. M., Maryashev, A. N., Goryachev, A. A., Potapov, S. A. 2005. Naskalnye izobrazheniya v gorah Eshkiolmes (Rock Images in the Eshkiolmes mountains). Almaty: “OST 21st century” Publ. (in Russian).
Voyakin, D. A., Goryachev, A. A., Potapov, S. A., Ilyin, R. V. 2020. In: Hantauskiy tranzitnyi koridor v epohu paleometalla. Istoriya i arheologiya Semirechiya (Khantau transit corridor in the paleometallic epoch. History and archeology of the Semirechye). Issue 7. Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute, 91-116 (in Russian).
Goryachev, A. A., Egorova, T. A., Egorova, K. A. 2020. In: Hantauskiy tranzitnyi koridor v epohu paleometalla. Istoriya i arheologiya Semirechiya (Khantau transit corridor in the paleometallic epoch. History and archeology of the Semirechye). Issue 7. Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute, 158-178 (in Russian).
Goryachev, A. A., Potapov, S. A., Ilyin, R. V. 2020. In: Kazakhstan archeology, 1 (7), 25-48 (in Russian).
Ilderyakov, N. N., Yarygin, S. A. 2020. In: Kazakhstan archeology, 3 (9), 60-69 (in Russian).
Kadyrbayev, M. K., Maryashev, A. N. 2007. Petroglify hrebta Karatau (Petroglyphs of the Karatau Ridge): 2nd ed. Almaty: [b.i.] (in Russian).
Martynov, A. I., Maryashev, A. N., Abetekov, A. K. 1992. Naskalnye izobrazheniya Saimaly-Tasha (Rock Images of Saimaly-Tash). Almaty: Abay University (in Russian).
Maryashev, A. N., Goryachev, A. A. 2002. Naskalnye izobrazheniya Semirechiya (Rock images of Semirechye): 2d edition. Almaty: XXI Century Foundation (in Russian).
Maryashev, A. N., Gumirova, O. N. 2017. In: Jumabekova, G. S., Bazarbayeva, G. A. (eds.). Metallicheskie kotly rannih kochevnikov Zhetysu (Metal cauldrons of early Zhetysu nomads). Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute, 147-154 (in Russian).
Maryashev, A. N., Zheleznyakov, B. A. 2013. Drevnosti Kulzhabasy (Antiquities of Kulzhabasy). Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute (in Russian).
Naurzbaeva, Z. 2021. In: URL: https://adamdar.ca/post/svyashchennyye-arkhary-arkharly (in Russian).
Novozhenov, V. A. 2002. Petroglify Sary-Arki (Petroglyphs of Sary-Arka). Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute (in Russian).
Rogozhinskiy, A. E. 2011. Petroglify arheologicheskogo landshafta Tamgaly (Petroglyphs of Tamgaly archaeological landscape). Almaty: [b.i.] (in Russian).
Rogozhinskiy, A. E. 2019. In: Tamgi doislamskoy Centralnoy Azii (Tamgas pre-Islamic Central Asia). Samarkand: International Institute for Central Asian Studies, 249-295 (in Russian).
Samashev, Z. 2012. Naskalnye izobrazheniya Zhetysu. Bayanzhurek (Rock images of Zhetysu. Bayanzhurek). Astana: Publ. group of the Branch of the A.Kh. Margulan Archeology Institute in Astana (in Russian).
Samashev, Z., Murgabayev, S., Eleuov, M. 2014. Petroglify Sauyskandyka (Petroglyphs of Sauyskandyk). Astana: Publ. group of the Branch of the A.Kh. Margulan Archeology Institute in Astana (in Russian).
Saraev, V. V. 2017. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and archeology of Semirechye). Issue 5. Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute, 69-90 (in Russian).
Svod pamyatnikov istorii i kultury Respubliki Kazahstan. Almatinskaya oblast (Vault of historical and cultural monuments of the Republic of Kazakhstan. Almaty Region). 2009. Almaty: Agency “Mamatay” (in Russian).
Chernov, M. A. 2019. In: Istoriya i arheologiya Semirechiya (History and archaeology of the Semirechye). Issue 6. Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute, 197-218 (in Russian).
Chupakhin, V. M. 1987. Vysotno-zonalnye geosistemy Srednej Azii i Kazahstana (Altitude-zonal geosystems of Central Asia and Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ. (in Russian).
Shakarim Kudaiberdy-uly. 1990. Rodoslovnaya tyurkov, kirgizov, kazahov i hanskih dinastij (per. B. Kairbekov) (Genealogy of Turks, Kirghiz, Kazakhs and khan dynasties (translated by B. Kairbekov)). Alma-Ata: “Jazushy” Publ. (in Russian).
Sher, Ya. A. 1980. Petroglify Srednej i Centralnoj Azii (Petroglyphs of Middle and Central Asia). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Yatsenko, S. A. 2006. Kostum drevnej Evrazii (iranoyazychnye narody) (Costume of ancient Eurasia (Iranian-speaking peoples)). Moscow: “Vostochnaya literature” (in Russian).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2021 Горячев Александр Анатольевич, Галимжанов Саид Эдилевич, Гумирова Ольга Николаевна
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
