КҮЛТӨБЕ ҚАЛАСЫ ТҰРҒЫНДАРЫНЫҢ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРДІ ЗЕРТТЕУ: археозоологиялық талдаулар негізінде (2020–2021 жж.)
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2021.3.13.108.133Түйін сөздер:
археология, Түркістан өңірі, ортағасырлық Күлтөбе қаласы, археозоология, остеология, остеометрия, ортағасырлық жануарлар әлемі, мал шаруашылығы, тағам рационы, ғұрыптарАннотация (түйіндеме)
Мақалада 2020–2021 жылдар аралығында ортағасырлық Күлтөбе қаласына жүргізілген археологиялық қазба жұмыстары барысында жиналған остеологиялық материалдары археозоологиялық тұрғыдан қарастырылды. Остеологиялық материалдар жануар түрлеріне, қаңқа элементтеріне және жас ерекшеліктеріне қарай топтастырылып, зерттелді. Жалпы 3815 дана сүйек зерттелініп, оның ішінде 3197 данасы жануар түріне қарай анықталды. Остеологиялық материалдардың ішінде уақ мал сүйектерінің мөлшері – 62,4%, ірі қара сүйектерінің мөлшері – 17,1%, жылқы сүйектерінің мөлшері – 15,6%. Аталған жануарлардан бөлек, түйе, есек, ит, құлан, ақбөкен, арқар және құс сүйектері анықталды. Қала тұрғындарында аңшылықтың рөлі үлкен болмаған. Жануар сүйектеріне морфометриялық талдау жүргізу барысында, бірқатар жануарларда анатомиялық ерекшеліктер бар екендігі анықталды. Остеологиялық материалдардың ішінде, бірнеше нысаннан уақ мал жауырындары топтастырылды (800-ден астам) және жауырындардың басым бөлгінде «кесу» және «тесуден» қалған іздер сақталған. Массалық деңгейде табылған қой жаруырындары «жауырыншылық» немесе жауырын арқылы бал ашу, болжам жасау ғұрпымен байланыстырылады. Археологиялық қазба жүргізілген нысандар XVIII–XIX ғасырлармен мерзімделеді. Отандық археозоология ғылымында мұндай кейінгі дәуірлермен мерзімделетін ескерткіштердің остеологиялық материалдары бұған дейін қарастырылмаған. Күлтөбе қаласынан табылған остеологиялық материалдарды зерттеу өз кезегінде Түркістан өңірі тұрғындарының шаруашылығындағы жануарлар санының өсу динамикасын, анатомиялық ерекшеліктерін және жануар сүйектерімен байланысты ғұрыптарды анықтауда өзекті болып табылады.
Библиографиялық сілтемелер
Akaevskiy, A. I., Yudichev, Yu. F., Seleznev, S. B. 2005. Seleznev, S. B. (ed.). Anatomiya domashnikh zhivotnykh (Pet Anatomy). Moscow: “Akvariym-Print” (in Russian).
Akymbek, E. Sh., Shagirbayev, M. S. 2021. In: Kazakhstan Archeology, 1 (11), 72-100 (in Kazakh).
Witt, V. O. 1952. In: Sovetskaya arсheologiа (Soviet archeology), XVI, 163–206 (in Russian).
Gaiduchenko, L. L. 2014. In: Kompleksnyye issledovaniya gorodishcha Jankent (raboty 2011–2014 gg.) (Comprehensive studies of the Jankent town (works 2011–2014)). Almaty: “Arys” Publ., 161–178 (in Russian).
Erokhin, N. G., Bachura, O. P. 2011. In: Tataurova, L. V. (ed.). Metodika mezhdissiplinarnyh arheologicheskih issledovaniy (Methodology of interdisciplinary archaeological research). Omsk: “Nauka” Publ., 62-69 (in Russian).
Kosintsev, P. A. 2017. In: Samashev, Z. (ed.). Ancient sanctuaries of Ustyurt and the Eastern Aral Sea region. Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute, 301-319 (in Russian).
Kosintsev, P. A., Gimranov, D. O, Loman, V. G. 2020. In: Abuseitova, M. K. (ed.). Istoriya i kultura Velikoy Stepi (History and culture of the Great Steppe). Almaty: “Shygys pen Batys” Publ., 200-205 (in Russian).
Mezhdunarodnaya veterinarnaya anatomicheskaya nomenklatura na latinskom i russkom yazykah. 2013. (International Veterinary Anatomical Nomenclature in Latin and Russian). 5-ed.: Translation and Russian terminology by Prof. Zelenevskiy, N. V. Saint Petersburg: “Lan” Publ. (in Russian and Latin).
Shastin, N. P. (ed.). Puteshestvie v vostochnye strany Plano Karpini i Gilioma de Rubruka. 1957. (Travel to the eastern countries of Plano Carpini and Guillaume de Rubruk). Moscow: State-Publishing House of Geographical Literature (in Russian).
Radlov, V. V. 1989. Iz Sibiri (From Siberia). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Savelyeva, T. V., Shagirbayev, M. S. 2020. In: Vestnik KazNPU im. Abaya. Seriya «Istoricheskiye i sotsialno-politicheskiye nauki» (Bulletin of Abay Kazakh National Pedagogical University. Series «Historical and socio-political sciences»), 1 (64), 390–400 (in Russian).
Smagulov, E. A. 2017. Drevnii Turkestan: shtrihi k istoricheskomu portretu (Ancient Turkestan: touches to a historical portrait). Almaty: A.Kh. Margulan Archeology Institute (in Russian).
Khazbulatov, A. 2020. In: Nauchnyi otchet po proektu «Restavrasia istoricheskih obektov gorodishcha Kultobe» za 2020 god (Scientific report on the project “Restoration of historical objects of the settlement of Kultobe” for 2020). Book 1. Nur-Sultan (in Russian).
Khinayat, B. 2001. In: Otan tarihy (History of the homeland), 1, 119-122 (in Kazakh).
Salkin, V. I. 1967. In: Blleten moskovskogo obestva ispytatelei prirody. Otdel biologii (Bulletin of the Moscow Society of Nature Testers. Department of Biology), LXXII (1), 114-124 (in Russian).
Shagirbayev, M. S. 2020a. In: Kazakhstan Archeology, 1 (7), 161-166 (in Kazakh).
Shagirbaev, M.S. 2020б. In: Kulturnoe nasledie (Сultural heritage), 4. 115-128 (in Russian).
Shagirbaev, M.S. 2020в. In: Kazakhstan Archeology, 2 (8), 145-149 (in Kazakh).
Shagirbayev, M. S., Sorokin, D., Kazizov, E. S., Maryksin, D. V., Bychkov, V. S. 2021. In: Kulturnoe nasledie (Сultural heritage), 2 (93). 23-47 (in Russian).
Driesch, A. V. 1976. In: Preabody Museum of Archeology and Ethnology Harvard University. Cambridge, Bulletin 1, 21–101 (in English).
Eisenmann, V., Karchound A. 1982. In: Bulletin du Museum national histoire naturelle. Paris, 4 (1/2), 75-103 (in English).
Silver, I. A. 1970. In: Science in archaeology: a survey of progress and research, 2nd edition. New York: Prager Publishing, 283-302 (in English).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2021 Шағырбаев Мәмбет Сапарбекұлы, Ержігітова Айсұлу Асқарқызы, Қазизов Ерлан Сатыбалдыұлы, Сорокин Денис Викторович
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
