Ортағасырлық Қышқала қаласы (Қыштөбе) – Баршынкент (Баршынлы): археологиялық зерттеулер, локализация және мерзімдеу
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.3.21.151.163Түйін сөздер:
археология, Алтын Орда, Сырдария, Баршынкент, Қышқала, қала, қазба, кесене, жерлеу орындарыАннотация (түйіндеме)
Қазақстан территориясында Алтын Орда дәуірінің культтік нысандар: кесенелер, медреселер, жер асты жерлеу орындары; мемориалдық құрлыстар: қалалар, елді мекендер, бекінстер, керуен сарайлар өте көп шоғырланған. Қазіргі күнде осы ескерткіштерді археологиялық тұрғыдан зерттеу және оны ғылыми айналымға енгізу аса маңызды жұмыстардың бірі. Сонымен қатар Жошы ұлысындағы қалалар мен елді мекендерінің қалыптасуы және оның даму үдерісін бағамдау өте өзекті мәселелердің бірі. Жекелеген қалалардың тарихындағы өзіндік еркешеліктерін анықтау және олардың басқа қалалармен өзара арақатынасын айқындау кешенді ғылыми зерттеулерді қажет етеді. Алтын Орда дәуіріндегі қалалардың басым көпшілігі Сырдария өзенінің ескі арналары Іңкәрдария, Жаңадария, Қуаңдария бойында және Арал теңізі маңында шоғырланған. Бұл аймақ әрқилы тарихи кезеңдердегі халықтар үшін әлеуметтік маңызы жоғары, саяси және мәдени орталықтардың бірі болды. Өлке тарихын зерттеуде ең алдымен Алтын Орда дәуірі ескерткіштері назарға алынады. Алтын Орда дәуірі кезінде ірі мәдени және рухани орталықтардың бірі болған – ортағасырлық Қышқала (Қыштөбе) Баршынкент (Баршынлық) қаласы. Ортағасырлық Қышқала қаласына бірнеше жыл бойы жүргізілген зерттеулер нәтижесі құрылыс материалы ретінде негізінен қыш кірпіштер қолданылған 2 кесене, сегіз қырлы ғимарат (Завия) орны және оның кіріпшін дайындауға арналған құмбыз (пеш), қарапайым жерлеу орындары, тұрғын үй кешендері мен ғұрыптық-мемориалдық құрылыс нысандарының орындары ашылды.
Библиографиялық сілтемелер
Altyn Ordanyn kupialary: arheologtar ejelgi kesenenin ornyn tapty (Secrets of the Golden Horde: archaeologists found the site of the ancient mausoleum). URL: https://sputnik.kz/20201026/Altyn-Orda-arkheologtar-15298830.html (accessed 31.05.2023) (in Kazakh).
Arheologicheskaya karta Kazakhstana (Archaeological map of Kazakhstan). 1960. Alma-Ata: Kazakh SSR Academy of Sciences (in Russian).
Akhinzhanov, S. M. 1995. Kypchaki v istorii srednevekovogo Kazakhstana (Kypchaks in the history of medieval Kazakhstan). Almaty: “Gylym” Publ. (in Russian).
Zhirmunskiy, V. M. 1951. In: Turkologicheskiy sbornik (Turkological collection). Moscow; Leningrad: USSR Academy of Sciences, 92–102 (in Russian).
Yeleuov, M., Esen, S. 2020. In: Vestnik KazNU: Seria istoricheskaya (Bulletin of KazNU: Historical Series), 3 (98), 65-72) (in Kazakh).
Ibragimov, N. 1988. Ibn Battuta i ego puteshestviya po Sredney Azii (Ibn Battuta and his travels in Central Asia). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
John de Plano Carpini. 1911. Istoria mongolov. Perevod A.I. Maleina (History of the Mongols. Translation by A.I. Malein). Saint Petersburg: “A.S. Suvorin” Publ. (in Russian).
Kallaur, V. A. 2011. In: Yeleuov, M., Bakhtybayev, M. M. (authors of the preface and compl.). Protokoly zasedaniy i soobshcheniy chlenov Turkestanskogo kruzhka lubiteley arheologii. Istoriko-kulturnye pamyatniki Kazakhstana (Protocols of meetings and messages of members of the Turkestan circle of archaeology amateur. Historical and cultural monuments of Kazakhstan). Turkestan: “Turan” Publ., 204-211. in Russian).
Kirakos Gandzakezi. 1976. Istoriya Armiyan (History of the Armenians). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Konyratbayev, A. 1987. Kazakh eposy jane Turkologia (Kazakh epics zhane Turkology). Almaty: “Gylym” Publ. (in Kazakh).
Konyratbayev, A. K. 2004. In: Konyratbayev, A. K. Kоp tomdiq shıgarmalar jïnagı (Multivolume collection of works). Almaty: “Mer Sal” Publ. 2-tom. Türiktanu jane sıgıstanu maseleleri (Issues of Turkology and Oriental studies) (in Kazakh).
Margulan, A. Kh. 1950. Iz istorii gorodov i stroitelnogo iskusstva drevnego Kazakhstana (From the history of towns and the building art of ancient Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ. (in Russian).
Mamiev, T. 1999. Keingi ortagasyrlardagy Aral onirinin kalalary (XIII–XVIII gg.): tarih gyl. kand. … dis. (Towns of the Aral region in the late Middle Ages (13th–18th centuries): abstract of the thesis). Almaty (in Kazakh).
Mamiev T. 2000. Kyzylorda oblysynyn arheologialyk eskertkishteri (Archaeological monuments of Kyzylorda region). Almaty: ‘Rauan” Publ. (in Kazakh).
Taleev, D. A., Yeleuov, M., Yesenov, S. 2018. In: Kazakhstan arheologiasy (Kazakhstan of Archeology), 1–2, 259-272 (in Kazakh).
Ruh (The Spirit). URL: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/467490 (in Kazakh).
Uchenye predpolagayut, artefakty podtverzhdayut (Scientists suggest, artifacts confirm). URL: https://akmomuzey.kz/kz/pages/ns7.html (accessed 31.05.2023) (in Russian).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Талеев Д.Ә., Молдахмет А.А.
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
