ХІХ–ХХ ғғ. Сырдарияның төменгі ағысындағы археологиялық зерттеулер
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.3.21.48.67Түйін сөздер:
археология, Сырдария, Хорезм археологиялық этнографиялық экспедициясы, Шірік Рабат археологиялық экспедициясы, тұрақ, қоныс, қала, бекініс, қорым, кесенеАннотация (түйіндеме)
Мақалада ХІХ‑ХХ ғғ. Сырдария өзенінің төменгі ағысында жүргізілген археологиялық қазба және зерттеу жұмыстарының нәтижелері баяндалады. Ғылыми жұмыстың негізгі мақсаты аталмыш кезеңде осы ауданда жүргізілген археологиялық зерттеулерге байланысты ғылыми еңбектерді жан-жақты жүйелеу және талдау болып табылады. Авторлар XIX және XX ғғ. зерттеу жүргізген ғалымдардың тұжырымдарына салыстырмалы талдаулар жасады. Нәтижесінде, ХІХ ғ. патша үкіметінің отаршылдық саясатын жүзеге асыру үшін П. Рычков, М. Мейер, А.И. Левшин, А.И. Макшеев, В.В. Григорьев, П.И. Лерх, В.В. Верещагин секілді әскери шенділер басқарған арнайы экспедициялар ұйымдастырылды. Экспедиция жұмыстарының қорытындысында археологиялық нысандардың орналасуы, географиялық ерекшеліктері және олардың сипаттамалары туралы мәліметтер берілді. Кейін, бұл мәліметтер Археология әуесқойлары Түркістан үйірмесінің жұмыстарымен толықтырылды. Сырдарияның төменгі ағысын зерттеуде маңызды үлес қосқан Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясының алар орны ерекше. Құрамында археолог, топограф, топырақтанушы, геоморфолог және т. б. мамандары бар экспедиция мүшелері 1946–1991 жылдар аралығында аталмыш өңірден екі жүзден астам археологиялық ескерткіштерді анықтап, зерттеу жүргізді. Олардың ішінде: қалалар, бекініс қоныстар, үй-жай, тұрақ және жерлеу орындары бар. Осылайша, аталмыш өңірді мекендеген тұрғындардың мәдениеті, тұрмысы мен шаруашылығы жөніндегі мәліметтер зерделеніп, ескерткіштердің мерзімделуіне қатысты қорытындылар көрсетіледі.
Библиографиялық сілтемелер
Andrianov, B. V. 1956. In: Arсhive of the Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS. Fund 142, inventory 2, item. ridge 27 (in Russian).
Andrianov, B. V. 1957 In: Arсhive of the Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS. Fund 142, inventory 2, unit chr. 31 (in Russian).
Andrianov, B. V. 1956–1957. In: Materialy KhAEE (Materials of Khorezm Archaeological and ethnography expedition), 4, 172-190 (in Russian).
Andrianov, B. V. 1958. In: Arсhive of the Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS. Fund 142, inventory 2, item. ridge 37 (in Russian).
Andrianov, B. V. 1959. In: Arсhive of the Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS. Fund 142, inventory 2, item. ridge 42 (in Russian).
Arzhantseva, I. A., Bolelov, S. B., Tajekeev, A. A. 2018. Istoriya issledovaniy Khorezmskoy ekspeditsii na zemlyah Syra (History of research of the Khorezm expedition on the lands of the Syr). Moscow: “Oleabuk” Publ. (in Russian).
Bartold, V. V. 1965. Sochineniya (Essays). Vol. III. Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Bartold, V. V. 1979. Sochineniya (Essays). Vol. VII. Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Bartold, V. V. 2002. Raboty po istoricheskoy geografii (Works on historical geography). Moscow: “Vostochnaya literatura” Publ. (in Russian).
Bolelov, S. B., Utubayev, Zh. R. 2020. In: Kazakstan arheologiasy (Kazakhstan Archeology), 1 (7), 69-88 (in Russian).
Vaynberg, B. I., Levina, L. M. 1992. In: Moshkova, M. G. (ed.). Arkheologiya SSSR. Stepnaya polosa Aziatskoy chasti SSSR v skifo-sarmatskoye vremya (The steppe zone of the Asian part of the USSR in the Scythian-Sarmatian time). Moscow: “Nauka” Publ., 47-60 (in Russian).
Vaynberg, B. I., Levina, L. M. 1993 Nizovya Syrdari v drevnosti (The lower reaches of the Syr Darya in antiquity). Moscow: Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS (in Russian).
Vakturskaya, N. N. 1979. In: Arkheologiya i etnografiya Sredney Azii (Archaeology and Ethnography of Central Asia). Moscow: “Nauka” Publ., 127-133 (in Russian).
Vereshchagin, V. V. 1868. In: Sankt-Peterburgskiye vedomosti, 2 (in Russian).
Vinogradov, A. V. 1954. In: Arсhive of the Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS. Fund 142, inventory 2, unit hr. 21 (in Russian).
Vinogradov, A. V. 1963. Materialy KhAEE (Materials of the Khorezm Archaeological and ethnography expedition) (in Russian).
Vishnevskaya, O. A. 1973. Trudy KhAEE (Proceedings of the Khorezm Archaeological and ethnography expedition), VIII. Moscow (in Russian).
Grigoriev, V. V. 1867. Kabulistan i Kafiristan (Kabulistan and Kafiristan). Saint Petersburg: Russian Geographical Society (in Russian).
Itina, M. A. 1998. In: Nerazik, E. E. (ed.). Priaralie v drevnosti i srednevekovie (The Aral Sea region in antiquity and the Middle Ages). Moscow: “Vostochnaya literature” Publ., 78-91 (in Russian).
Itina, M. A., Andrianov, B. V. 1972. In: Arсhive of the Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS. Fund 142, inventory 2, items. 97 (in Russian).
Itina, M. A., Vakturskaya, N. N., Levina, L. M. 1971. In: Arсhive of the Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS. Fund 142, inventory 2, item. ridge 88 (in Russian).
Itina, M. A., Yablonskiy, L. T. 1997. Saki Nizhney Syrdarii (Sakas of the Lower Syr Darya) (in Russian).
Itina, M. A., Yablonskiy, L. T. 2001. Mavzolei Severnogo Tagiskena. Pozdniy bronzovyy vek Nizhney Syrdarii. (Mausoleums of Northern Tagisken. Late Bronze Age of the Lower Syr Darya) (in Russian).
Kallaur, V. A. 1904. In: Protokoly Turkestanskogo kruzhka lyubitelei arheologii (Protocols of the Turkestan Circle of Amateur Archaeologists), IX (in Russian).
Castagne, I. A. 1911 In: Trudy Orenburgskoy uchenoy Arhivnoy komissii (Proceedings of the Orenburg Scientific Archival Commission), XXII (in Russian).
Castagne, A. I. 2007. Drevnosti Kirgizskoy stepi i Orenburgskogo kraya (Antiquities of the Kirghiz steppe and the Orenburg region). Almaty: “Daik-Press” Publ. (in Russian).
Levina, L. M. 1971. In: Arсhive of the Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS. Fund 142, inventory 2, unit. ridge 88 (in Russian).
Levina, L. M. 1972. In: Arсhive of the Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS. Fund 142, inventory 2, unit. ridge 97 (in Russian).
Levina, L. M. 1973. In: Rybakov, B. A. (ed.). Arheologicheskiye otkrytiya (Archaeological discoveries). Moscow: “Nauka” Publ., 471 (in Russian).
Levina, L. M. 1975. In: Masson, V. M. (ed.). Ranniye kochevniki Sredney Azii i Kazakhstana (Early nomads of Central Asia and Kazakhstan). Leningrad, 42-46 (in Russian).
Levina, L. M. 1976. In: Arсhive of the Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS. Fund 142, inventory 2, item. ridge 118 (in Russian).
Levina, L. M. 1977. In: Rybakov, B. A. (ed.). Arkheologicheskiye otkrytiya (Archaeological discoveries). Moscow: “Nauka” Publ., 537 (in Russian).
Levina, L. M. 1979. Kochevniki na granitsah Horezma (Nomads on the borders of Khorezm). Moscow (in Russian).
Levina, L. M. 1979. In: Rybakov, B. A. (ed.). Arkheologicheskiye otkrytiya (Archaeological discoveries). Moscow: “Nauka” Publ., 434-435 (in Russian).
Levina, L. M. 1981. In: Kultura i iskusstvo drevnego Khorezma (Culture and art of ancient Khorezm). Moscow: “Nauka” Publ., 170-177 (in Russian).
Levina, L. M. 1986. In: Arсhive of the Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS. Fund 142, inventory 2, item. ridge 178 (in Russian).
Levina, L. M. 1993. In: Nizovya Syrdari v drevnosti (The lower reaches of the Syr Darya in antiquity). Moscow: Institute of Ethnology and Anthropology of the RAS, 33-199 (in Russian).
Levina, L.M. 1996. Etnokulturnaya istoriya Vostochnogo Priaralya (Ethnocultural history of the Eastern Aral Sea region). Moscow: “Vostochnaya literature” Publ. (in Russian).
Levshin, A. I. 1832 In: Izvestiya geograficheskiye (Geographical News) (in Russian).
Levshin, A. I. 1996. In: Opisanie kirgiz-kazatshikh, ili kirgiz-kaysatskikh, ord i stepey (Description of the Kirghiz-Cossack, or Kirghiz-Kaisak, hordes and steppes). Almaty: “Sanat” Publ. (in Russian).
Lerkh, P. I. 1870. In: Otchet IAK (Report of the Imperial Archaeological Commission) (in Russian).
Lunin, B. V. 1958. Iz istorii russkogo vostokovedeniya i arkheologii v Turkestane (From the history of Russian oriental studies and archaeology in Turkestan). Tashkent: Academy of sciences of the UzSSR (in Russian).
Lokhovits, V. A. 1963. In: Materialy KhAEE (Materials of the Khorezm Archaeological and ethnography expedition). Moscow: “Nauka” Publ., 214–220 (in Russian).
Materialy po istorii turkmen i Turkmeni (Materials on the history of Turkmens and Turkmenistan). 1939. Moscow; Leningrad (in Russian).
Meyer, L. 1865. In: Kirgizskaya step Orenburgskogo vedomstva (The Kyrgyz steppe of the Orenburg department). St. Petersburg: type. E. Weimar and F. Person (in Russian).
Maksheev, A. I. 1867. In: St. Petersburg Vedomosti, 60 (in Russian).
Maksheev, A. I. 1856. In: Morskoy sbornik (Marine collection), 448-457 (in Russian).
Remezov, S. 1701. Chertezhnaya kniga Sibiri (Drawing book of Siberia) (in Russian).
Rychkov, P. 1762. Topografiya Orenburgskoj gubernii (Topography of the Orenburg province). Saint Petersburg: Imperial Academy of Sciences (in Russian).
Rychkov, P. 1999. Topografiya Orenburgskoj gubernii (Topography of the Orenburg province). Ufa: “Kitap” Publ. (in Russian).
Smirnov, E. T. 1897. In: Protokoly Turkestanskogo kruzhka lyubitelei arheologii (Protocols of the Turkestan Circle of Amateur Archaeologists) (in Russian).
Stasov, V. V. 1894. Sobraniye Sochineniy Stasova (Collected Works of Stasov). Vol. III. Music and theater. St. Petersburg (in Russian).
Sydykova, Zh. T. 2008. In: Rossiiskaya arheologiya (Russian Archaeology), 4, 43-51 (in Russian).
Tazhekeyev, A., Sultanzhanov, Zh. 2022. In: Kazakstan arheologiyasy (Kazakhstan Archeology), 3 (17), 91–102 (in Kazakh).
Tolstov, S. P. 1948. Po sledam drevnekhorezmiyskoy tsivilizatsii (In the footsteps of the ancient Khorezmian civilization). Moscow: USSR Academy of Sciences (in Russian).
Tolstov, S. P. 1952. In: Trudy KhAEE (Proceedings of the Khorezm Archaeological and ethnography expedition). Moscow, 7-46 (in Russian).
Tolstov, S. P. 1962. Po drevnim deltam Oksa i Yaksarta (Along the ancient deltas of the Oxus and Jaksart). Moscow: “Vostochnaya literature” Publ. (in Russian).
Tolstov, S. P., Vorobieva, M. G., Rapoport, Yu. A. 1960. In: Materialy HAEE (Materials of the Khorezm Archaeological and ethnography expedition), 4. Moscow, 15-62 (in Russian).
Tolstov, S. P., Zhdanko, T. A., Itina, M. A. 1963. In: Materialy HAEE (Materials of the Khorezm Archaeological and ethnography expedition), 6. Moscow, 3-81 (in Russian).
Trudnovskaya, S. A. 1963 In: Materialy KhAEE (Materials of the Khorezm Archaeological and ethnography expedition), 6. Moscow, 201-213 (in Russian).
Formozov, A. A. 1949. In: Kratkie soobshcheniya o dokladah i polevyh issledovaniyah Instituta istorii materialnoy kultury (Brief reports on reports and field studies of the Institute for the History of Material Culture), 25, 49-54 (in Russian).
Khanykov, Ya. V. 1851. Poyezdka iz Orska v Khivu i obratno, sovershennaya v 1740–1741 godakh Gladyshevym i Muravinym (The trip from Orsk to Khiva and back, made in 1740-1741 by Gladyshev and Muravin). St. Petersburg (in Russian).
Entsiklopedicheskiy slovar geograficheskikh nazvaniy (Encyclopedic Dictionary of Geographical Names). 1973. Moscow: “Soviet Encyclopedia” Publ. (in Russian).
Utubayev, Zh. 2022. In: Kazakstan arheologiyasy (Kazakhstan Archeology), 1 (15), 4356 (in English).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Утубаев Ж.Р., Суюндикова М.Қ.
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
