Қазақстандағы ең ежелгі адамның жерлеу орны: Көкен қонысындағы неолиттік олжалар бойынша
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.3.21.164.186Түйін сөздер:
Археология, Шығыс Қазақстан, Ерте неолит, кісінің жерлеу орны, Көкентау, КөкенАннотация (түйіндеме)
Шығыс Қазақстанның жартылай шөлейт даласында орналасқан Көкен қонысындағы қазбалар, қола дәуірінің қонысы астында қалған тас ғасырының бірнеше қабат шөгіндісін анықтады. Осы ежелгі қабаттардан б.д.д. VI мыңж. ортасымен немесе ерте неолит кезеңімен мерзімделетін адамның жерлеу орны табылды. Көкен қонысындағы жерлеу Қазақстандағы бізге мәлім адам қаңқаларының ең ежелгісі және абсолюттік әдіспен мерзімделгені, демек өңірдегі өндірістік шаруашылық пайда болғанға дейінгі аңшы-терімші тұрғындардың таралуы, өмір салты мен құрамын зерттеуде таптырмас мүмкіндіктерді ашып беретін дерек көзі болмақ. Мақалада қоныстың ерте неолиттік жерлеу орнындағы адам қаңқасына жасалған қысқаша остеологиялық сараптама баяндалған. Қазақстан мен Сібір және Орталық Азияның кең аумағына аумағынан салыстырмалы баламалар келтіріледі, жерлеу орнының құрылысы мен болуы ықтимал ғұрыптарға байланысты болжамдар ұсынылады. Көкен қонысын әры қарай зерттеу және оның ерте қабаттарын қоныстану Қазақстанның далалық аймағының гиперконтиненталдық климаты жағдайында ерте голоценде адамның бейімделуін, қоныстануын және шаруашылығын түсіну үшін, сонымен қатар Еуразия даласының аңшы-терімші тұрғындары арасындағы әлеуметтік, мәдени және технологиялық байланыстарын анықтауда шешуші мәнге ие болары сөзсіз.
Библиографиялық сілтемелер
Ageeva, E. I., Maksimova, A. G. 1959. In: Trudy Instituta istorii, arheologii i etnografii AN KazSSR (Proceedings of the Institute of History, Archaeology and Ethnography of the KazSSR Academy of Science), 7, 32-58 (in Russian).
Aitkali, A. K., Zhuniskhanov, A. S., Kairmagambetov, A. M., Akhmetov, M. G., Rakhmankulov, E. Zh. 2014. In: Bissembaev, A. A. (ed.). Kadyrbayevskie chteniya–2014 (Kadyrbayev Readings–2014). Aktobe: Aktobe region historical-regional museum, 151-160 (in Russian).
Aitkali, A. K., Zhuniskhanov, A. S., Karimov, M. K., Isin, A. I., Rakhmankulov, E. Zh. 2017. In: Toleubekova, E. T., Alekseenko, A. N. (eds.) Etnodemograficheskie protsessy v Kazakhstane i sopredelnyh territoriyah (Ethno-demographic processes in Kazakhstan and adjacent territories). Ust-Kamenogorsk: “Mediya Aliyans” Publ., 18-23 (in Russian).
Artyukhova, O. A., Mamirov, T. B. 2016. In: Evraziya v Kainozoe. Stratigrafiya, Paleoekologiya, Kultury (Eurasia in the Cenozoic. Stratigraphy, Paleoecology, Cultures), 5, 165-171 (in Russian).
Bazaliyskiy, V. I. 2006. In: Vestnik Irkutskii gosudarstvennyi universitet (Bulletin of Irkutsk State Technical University), 4 (28), 80-103 (in Russian).
Bazaliyskiy, V. I., Livere, A. R., Haverkort, K. M., Pezhemskiy, D. V., Tyutrin, A. A., Turkin, G. V., Weber, A. V. 2006. In: Izvestiya laboratorii drevnikh tekhnologii (Bulletin of the Laboratory of Ancient Technologies), 4. Irkutsk: Irkutsk State Technical University, 80-103 (in Russian).
Belanovskaya, T. D., Bzhaniya, V. V., Gurina, N. N., Zaitseva, G. I., Zimina, M. P. et al. 1996. Arheologiya. Neolit Severnoy Evrazii (Archaeology. Neolithic of Northern Eurasia). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Vinogradov, A. V. 1981. Drevnie okhotniki i rybolovy Sredneaziatskogo mezhdurechiya (Ancient hunters and fishermen of the Central Asian interfluve). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Doumani Dupuy, P. N., Zhuniskhanov, A. S., Bullion, E., Rakmankulov, E. Zh., Kiyasbek, G. K., Tashmanbetova, Zh. Kh., Isin, A. I., Merkle, A., Gumirova, O. 2020. In: Baitanayev, B. A. (ed.). Margulanovskie chteniya–2020 (Margulan readings–2020). Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 68-81 (in Russian).
Zaibert, V. F. 1992. Atbasarskaya kultura (Atbasar culture). Ekaterinburg: Russian Academy of Sciences, Ural branch (in Russian).
Zakharov, S. V., Merts, V. K., Bychkov, V. S. 2020. In: Mir Bolshogo Altaya (World of the Big Altai), 6 (3), 982-1000 (in Russian).
Iliuf, K. S. 2012. In: Rol muzeev na sovremennom etape i perspectivy razvitiya (Role of museums at the present stage and development prospects). Pavlodar, 29-35 (in Russian).
Isin, A. I., Zhuniskhanov, A. S., Aitkali, A. K., Rakhmankulov, E. Z. 2018. In: Akhmetov, D. K. (ed.). Altai – zolotaya kolybel tyurkskogo mira (Altai – the golden cradle of the Turkic world). Ust-Kamenogorsk: Akimat of Eastern Kazakhstan region, 98-112 (in Russian).
Konshin, N. Y. 1903. In: Zapiski Semipalatinskogo podotdela Zap-Sib. Otdela Imperatorskoe Russkoe Geogragicheskoe obshestvo (Notes of the Semipalatinsk subdivision of the West Siberian department of Imperial Russian Geographical Society), 1. Semipalatinsk: Printing house of the Semipalatinsk Regional Board, 1-32 (in Russian).
Lbova, L. V., Zhambaltarova, E. D. 2009. In: Vestnik Novosibirskyi gosudarstvennyi universitet. Seriya: Istoriya, filologiya. Vypusk: Arheologiya, etnografiya (Bulletin of the Novosibirsk State University. Series: History, philology. Edition: Archaeology and ethnography), 8 (3), 89-97 (in Russian).
Lbova, L. V., Zhambaltarova, E. D., Konev, V. P. 2008. Pogrebalnye kompleksy neolita – rannego bronzovogo veka Zabaikaliya (formirovanie arhetipov pervobytnoy kultury) (Burial complexes of the Neolithic – Early Bronze Age of Transbaikalia (formation of archetypes of primitive culture)). Novosibirsk: Institute of Archaeology and Ethnography of the SB RAS (in Russian).
Logvin, A. V., Shevnina, I. V. 2009. In: Morgunova, N. L. (ed.). Problemy izucheniya kultur bronzovogo veka stepnoy zony Vostochnoy Evropy (The problems of studying the Early Bronze Age cultures in the steppe zone of Eastern Europe). Orenburg: Orenburg State Pedagogical University, 142-151 (in Russian).
Logvin, V. N. Kamennyi vek Kazakhstanskogo Pritobolya (mezolit–eneolit) (Stone Age of the Tobol region in Kazakhstan (mezolit–eneolit)). Almaty: Kazakh Pedagogical University (in Russian).
Masson, V. M. 1971. Poselenie Dzheitun (problemy stanovleniya proizvodyaschey ekonomiki) (Jeitun settlement (problems of the formation of a producing economy)). Leningrad: “Nauka” Publ. (in Russian).
Merts, V. K. 2002. In: Merts, V. K. (ed.). Izuchenie pamyatnikov arheologii Pavlodarskogo Priirtyshiya (The study of archaeological sites in Pavlodar’s Irtysh region). Pavlodar: “Eko” Publ., 75-102 (in Russian).
Merts, V. K. 2018. In: Vestnik Omskogo Universiteta. Seriya “Istoricheskie nauki” (Bulletin of the Omsk University. Series: Historical sciences”), 3 (19), 99-109 (in Russian).
Merts, V. K. 2019. Kratkaya istoriya razvitiya materialnoy kultury Pavlodarskogo Priirtyshiya (A brief history of the development of Pavlodar’s Irtysh Region material culture). Pavlodar: Center of archaeological research named after A.Kh. Margulan (in Russian).
Samashev, Z. S., Aitkali, A. K., Zhuniskhanov, A. S., Doumani Dupuy, P. N., Rakhmankulov, E. Z., Kiyasbek, G. K., Tashmanbetova, Zh. Kh., Kurmangaliev, A. K., Zhangaliev, U. K. 2021. In: Tuimebayev, Z. K. (ed.). Drevnyaya i srednevekovaya arheologiya Tsentralnoy Azii (Ancient and medieval archaeology of Central Asia). Almaty: al Farabi Kazakh National University, 47-62 (in Russian).
Chernikov, S. S. Vostochnyi Kazakhstan v epokhu neolita i bronzy (East Kazakhstan in Neolithic and Bronze Age). Moscow: Academy of Sciences of the USSR (in Russian).
Idirkhangai, T., Mirzhiddorzh, E., Origbaiar, S., Galbadrakh, B., Edernebaatar, D., Önorbaiar, B. 2015. In: Journal of the Archaeology, History and Culture, 11 (10), 1-22 (in Mongolian).
Idirkhangai, T., Mirzhiddorzh, E., Origbaiar, S., Galbadrakh, B., Edernebaatar, D., Önorbaiar, B. 2016. In: Mandryka, P. V. (ed.). Drevnie kultury Mongolii, Baykalskoy Sibiri i Severnogo Kitaya (Ancient Cultures of Moglolia, Baikal Siberia and Northern China). Krasnoyarsk: Siberian Federal University, 126-143 (in Mongolian).
Bronk, Ramsey C. 2009. In: Radiocarbon, 51, 337-360 (in English).
Doumani Dupuy, P. N., Zhuniskhanov, A. S., Bullion, E. A., Kiyasbek, G. K., Tashmanbetova, Zh. Kh., Rakhmankulov, E. Z., Isin, A. I. 2021. In: Archaeological Research in Asia, 27, 100292 (in English).
Goriunova, O. I., Novikov, A. G., Turkin, G. V., Weber, A. W. 2021. In: Archaeological Research in Asia, 26, 100224 (in English).
Harris, David R. 2010. Origins of Agriculture in Western Central Asia: An Environmental-Archaeological Study. Pennsylvania: University of Pennsylvania Press (in English).
Kocher, A. et al. 2021. In: Science, 374, 182-188. DOI: 10.1126/science.abi5658 (in English).
Rol, N. 2019. In: Susan, Pollock, Reinhard, Bernbeck, Birgül, Öğüt (eds.) Looking Closely: Excavations at Monjukli Depe, Turkmenistan, 2010–2014. Leiden: Sidestone Press, 213-264 (in English).
Reichert, S., Erdene-Ochir, N., Bemmann, J. 2022. In: Asian Perspectives, 61 (2), 220-252 (in English).
Reimer, P. Bard Е., Baylis, А., Beck, J W., Blackwell, P. G., Ramsey, C. B., Buck C. E., Hai Cheng, Edwards R. L., Friedrich M. et al. 2013. In: Radiocarbon, 55, 1869-1887 (in English).
Taylor, W. T. T., Pruvost, M., Posth, C., Rendu, W., Krajcarz, M. T., Abdykanova, A., Brancaleoni, G., Spengler, R., Hermes, T., Schiavinato, S., Hodgins, G., Stahl, R., Min J., Alisher kyzy, S., Fedorowicz, S., Orlando, L., Douka, K., Krivoshapkin, A., Jeong, C., Warinner C. & Shnaider S. 2021. In: Nature Human Behaviour, 5(9), 1169–1179 (in English).
White, T. D, Black, M. T., Folkens, P. A. 2011 (3rd edn). Human Osteology. California: Elsevier Academic Press (in English).
Yoshihiro, N., Aripdjanov, O., Arai, S., Akashi, Ch., Nakata, N., Sayfullayev, B., Ergashev, O., Suleimanov, R. 2022. In: Archaeological Research in Asia, 30, 100352 (in English).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Доумани Дюпюй П.Н., Ташманбетова Ж.Х., Қиясбек Ғ.Қ., Мерц В.К., Койл Р., Жүнісханов А.С., Самашев З.
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
