Солтүстік Қазақстандағы қола дәуірі тұрғындарының мал шаруашылығы

(Шағалалы ІІ қонысының материалдары бойынша)

Авторы

DOI:

https://doi.org/10.52967/akz2023.4.22.212.242

Түйін сөздер:

археология, архезооология, Солтүстік Қазақстан, қола дәуірі, Шағалалы ІІ қонысы

Аннотация (түйіндеме)

Шағалалы ІІ қонысынан табылған остеологиялық материалдарды археозоологиялық талдаудың нәтижелері алғаш рет ғылыми айналымға енгізіліп отыр. Зерттеудің мақсаты Солтүстік Қазақстан өңіріндегі қола дәуірі тұрғындарының шаруашылығындағы жануар түрлерін анықтау және салыстырмалы талдау жүргізу болып табылады. Жұмыс барысында үй және палеофаунаның түрлік құрамы анықталып, малдың экстерьерлік және жас сипаты бағаланды. 2351 жануар сүйегі зерттеліп, 1883 сүйек нақты түрге ажыратылды. Остеологиялық материалдардың ішінде үй жануарлары басымдық танытады (77,9%), сонымен қатар жабайы жануарлар (2,2%) мен құс сүйектері де кездеседі. Үй жануарларының ішінде қой және ешкі сүйектерінің мөлшері – 46,9%. Екінші орында – ірі қара сүйектері (42,9%), үшінші орында – жылқы (8,1%). Аз мөлшерде түйе және ит сүйектері де кездесіп отыр. Сүйек материалдардың құрамы мен оның жіктелу дәрежесі қойлар 2 мен 4 жас аралығында, ірі қара малдар 2,5 жасында сойылғанын көрсетеді. Жылқылардың басым бөлігі ересек және кәрі жаста сойылған. Үй жануарларын қоныс территориясында сойды және бөлшектеді. Археозоологиялық зерттеу нәтижелері аймақтың қола дәуірі тұрғындарының мал шаруашылығы туралы маңызды ақпарат көзін құрайды.

Библиографиялық сілтемелер

Akaevskiy, A. I., Yudichev, Y. F., Seleznev, S. B. 2005. Anatomiıa domashnih zhivotnyh (Anatomy of pets). Moscow: “Akvariem-Print” Publ. (in Russian).

Antipina, E. E. 2022. In: Arheologiia Evraziiskikh stepei (Archaeology of the Eurasian Steppes), 2, 40-52 (in Russian).

Ahinjanov, S. M., Makarova, L. A., Nurumov, T. N. 1992. K istorii skotovodstva i ohoty v Kazakhstane (po osteologicheskomu materialu iz arheologicheskih pamıatnikov neolita i bronzy) (On the history of cattle breeding and hunting in Kazakhstan (based on osteological material from archaeological monuments of the Eneolithic and Bronze)). Almaty: “Gylym” Publ. (in Russian).

Baitleu, D. A., Shagirbayev, M. S. 2021. In.: Narody i religii Evrazii (Nations and Religions of Eurasia), vol. 26, 4, 21-31 (in Russian).

Beisenov, A. Z., Gimranov, D. O., Ahiıarov, I. K., Duisenbai, D. B. 2018. In: Teoriya i praktika arheologicheskih issledovaniy (Theory and practice of archaeological research), 2 (22), 157-178 (in Russian).

Bukeihan, Alikhan. 2018a. Sochineniya (Materialy ekspeditsii Sherbiny, 1903 g.) (Essays (Materials of the Shcherbina expedition, 1903)). Vol. ІІ. Astana: “Alashorda” Publ. (in Russian).

Bukeihan, Alikhan. 2018b. Sochineniya (Materialy ekspeditsii Sherbiny, 1903–1905.) (Essays (Materials of the Shcherbina expedition, 1903–1905)). Vol. ІІІ. Astana: “Alashorda” Publ. (in Russian).

Vitt ,V. O. 1952. In.: Sovetskaya arheologiya (Soviet Archaeology), 16, 163-206 (in Russian).

Gaiduchenko, L. L. 1998. In.: Samashev, Z. (ed.) Voprosy arheologii Kazahstana (Issues of Kazakhstan archaeology), 2. Almaty; Moscow: “Gylym” Publ., 175-178 (in Russian).

Gaiduchenko, L. L. 2013. In: Beisenov, A. Z. (ed). Kompleks pamıatnikov v urochishche Taldysai (Monument complex Taldysay tract). Vol. 1. Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 353-363 (in Russian).

Elemanov, A. E., Ermekov, M. A. 1954. Koi sharuashylygy (Sheep farming). Almaty: Kazakh state publishing house (in Kazakh).

Elemanov, A., Sysolıatin, A. 1964. Koi sharuashylygynyn negizderi (Basics of sheep breeding). Almaty: “Mektep” Publ. (in Kazakh).

Kalieva, S. S., Logvin, V. N. 1997. Skotovody Turgaya v III tysıacheletii do nashei ery (Cattle breeders of Turgai in the 3rd millennium BC). Kostanay; Almaty: Margulan Institute of Archaeology (in Russian).

Chernykh, E. N. (comp.). 2004. Kargaly ІІІ: Selishe Gornyi: Arheologicheskie materialy: Tehnologiıa gorno-metallurgicheskogo proizvodstva: Arheobiologicheskie issledovaniıa (Kargaly III: Gorny site: Archaelogical materials: Technology of mining and metallurgy: Archaeobiological studies). Moscow: “Yazyki slavyanskoy kultury” Publ. (in Russian).

Klevezal, G. A. 1988. Registriruiyshchie struktury mlekopitaiyşih v zoologicheskih issledovaniıah (Registering structures of mammals in zoological research). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).

Kosintsev, P. A. 2000. In.: Arheologicheskii istochnik i modelirovanie drevnih tehnologii: trudy muzeıa-zapovednika Arkaim (Archaeological source and modeling of ancient technologies: Proceedings of the Arkaim Museum-Reserve). Chelyabinsk: Institute of History and Archaeology of the Ural Branch of the Russian Academy of Sciences, 17-44 (in Russian).

Kosintsev, P. A., Bachura, O. P. 2013. In: Vinogradov, N. B. (ed). Drevnee Uste: ukreplennoe poseelenie bronozovogo veka v Iyjnem Zaurale (Ancient Ustye: fortified settlement of the Bronze Age in the Southern Trans-Urals). Chelıabinsk: “Abris” Publ., 363-387 (in Russian).

Kosintsev, P. A., Beisenov, A. Z., Gimranov, D. O. 2022. In.: Zoologicheskii jurnal (Zoological Journal), 101 (6), 687-692 (in Russian).

Kosintsev, P. A., Kisagulov, A. V. 2018. In: Vestnik Orenburgskogo Gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta (Bulletin of the Orenburg State Pedagogical University), 1 (25), 44-55 (in Russian).

Krivtsova-Grakova, O. A. 1948. In: Trudy Gosudarstvennogo istoricheskogo muzeıa (Proceedings of the State Historical Museum), 18, 57-181 (in Russian).

Kusaiynov, A. K., Nurov, I. A. 1983. Koi osırushılerdın kyskasha anyktamalygy (A short guide to sheep breeders). Almaty: “Kainar” Publ. (in Kazakh).

Kydyrniıazov, G. N. 1976. Koidyn onımdılıgın arttyru (Increasing sheep productivity). Almaty: “Kainar” Publ. (in Kazakh).

Makarova, L. A. 1970. In: Kadyrbaev, M. K. (ed). Po sledam drevnih kultur (In the footsteps of ancient cultures). Alma-Ata: KazSSR Academy of Sciences, 269-276 (in Russian).

Makarova, L. A. 1976. In: Akishev, K. A. (ed). Proshloe Kazahstana po arheologicheskim istochnikam (The past of Kazakhstan according to archaeological sources). Alma-Ata: KazSSR Academy of Sciences, 211-226 (in Russian).

Makarova, L. A. 1977. In: Akishev, K. A. (ed). Arheologicheskie issledovaniıa v Kazahstane (Archaeological research in Kazakhstan). Alma-Ata: KazSSR Academy of Sciences, 124-131 (in Russian).

Makarova, L. A. 1980. In: Akishev, K. A. (ed). Arheologicheskie issledovaniıa drevnego i srednevekovogo Kazahstana (Archaeological research of ancient and medieval Kazakhstan). Alma-Ata: KazSSR Academy of Sciences, 141-151 (in Russian).

Margulan, A. Kh., Akishev, K. A., Kadyrbayev, M. K., Orazbayev, K. A. 1966. Drevnıaıa kultura Tsentralnogo Kazahstana (Ancient culture of Central Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ. (in Russian).

Malyutina, T. S. 1991. In: Merpert, N. Y. (ed). Drevnosti Vostochno-Evropeiskoi lesostepi (Antiquities of the Eastern European forest-steppe). Samara: Samara Pedagogical Institute, 141-162 (in Russian).

Orazbayev, A. M. 1970. In: Kadyrbaev, M. K. (ed). Po sledam drevnih kultur Kazahstana (In the footsteps of ancient cultures of Kazakhstan). Alma-Ata: “Nauka” Publ., 129-146 (in Russian).

Outram, A. K., Kasparov, A. K. 2007. In.: Loman, V. G. (ed). Istoriko-kulturnoe nasledie Saryarki (Historical and cultural heritage of Saryarka). Karaganda: Karaganda Buketov University, 107-123 (in Russian).

Rassadnikov, A. Yu. 2017а. In.: Vestnik arheologii, antropologii i tnografii (Bulletin of Archaeology, Anthropology and Ethnography), 2 (37), 163-168 (in Russian).

Rassadnikov, A. Yu. 2017б. In.: Vestnik arheologii, antropologii i tnografii (Bulletin of Archaeology, Anthropology and Ethnography), 2 (37), 176-185 (in Russian).

Sakenov, S. K. 2019. In: Edu.e-history.kz, 1 (17). URL: https://edu.e-history.kz/index.php/history/article/view/524 (accessed: 12/08/2023) (in Russian).

Khabdulina, M. K. 2018. In: Kazakstan arheologiyasy (Kazakhstan archeology), 1–2, 69-85 (in Russian).

Khabdulina, M. K., Tleugabulov, D. T., Brynza, T. V., Bilyalova, G. D., Kucherov, P. Yu. 2017. Issledovanie pamıatnikov bronzovogo veka v Akmolinskom Priişime (Poselenie Shagalaly II) (Study of Bronze Age monuments in Akmola Priishim (Settlement of Shagalaly II)). Astana: L. N. Gumilyov Eurasian National University (in Russian).

Tsalkin, V. I. 1960. In: Biylleten Moskovskogo obşestva ispytatelei prirody. Otdel biologiıa (Bulletin of the Moscow Society of Nature Testers. Department of Biology), vol. 65, Issue 1, 109–126 (in Russian).

Tsalkin, V. I. 1961. In.: Biylleten Moskovskogo obşestva ispytatelei prirody. Otdel biologiıa (Bulletin of the Moscow Society of Nature Testers. Department of Biology), vol. 66, Issue 5, 115-132 (in Russian).

Tsalkin, V. I. 1966. Drevnee zhivotnovodstvo plemen Vostochnoi Evropy i Srednei Azii (Ancient animal husbandry of the tribes of Eastern Europe and Central Asia). Moscow: USSR Academy of Sciences (in Russian).

Tsalkin, V. I. 1970. Drevneishie domashnie zhivotnye Vostochnoi Evropy (The oldest pets of Eastern Europe). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).

Shagirbayev, M. S. 2022. In: Altai – turkı alemının altyn besıgı (Altai – the Golden Cradle of the Turkic world). Kokshetau: “Kokshe-Poligrafiıa” Publ., 158-185 (in Russian).

Torekhanov, A. A., Karimov, J. K., Dalenov, Sh. D., Naimanov, D. K., Jazylbekov, N. A. (compl.). 2006. Іrı kara sharuashylygy: Okulyk (Cattle breeding: The textbook). Almaty: “Triumf «T»” Publ. (in Kazakh).

Boessneck, J. 1957. Funde des Ures (Bos primigenius) aus alluvialen Schichten Bayerns (Finds of the Ure (Bos primigenius) from alluvial strata of Bavaria). Stuttgart: Mammalian procreative communications, Vol. 5, Issue 2, 55-69 (in German).

Bökönyi, S. 1962. In: Acta Archaeologica Academiae scientiarum Hungaricae (Journal Of The Archaeological Academy Of Hungarian sciences), 14, 175-214 (in German).

Driesch, A. V. 1976. In: Preabody Museum of Archaeology and Ethnology. Harvard University, Bulletin 1 (in English).

Eisenmann, V., Alberdi, M.-T., De Giuli, C., Staesche, U. 1981. In: Collected papers after the “New York International Hipparion Conference. Leiden: Brill, 1-77 (in English).

Grant, A. 1982. In: Wilson, B., Grigson, C., Payne, S. (eds.). Ageing and Sexing Animal Bones from Archaelogical Sites. BAR British Series, 109, 91-108 (in English).

Sakenov, S. K. 2017. In: Anthropological Notebooks, vol. 23, Issue 2, Slovenia, 83-98 (in English).

Silver, I. A. 1969. In: Science in Archaelogy. Basic books, Inc., Publishers. New York, 250–268 (in English).

Teichert, M. 1969. Osteometrishe Untersuchungen zur Berechnung der Wiederristhohe bei vor - und fruhgeschichlichen Schweinen (Osteometric investigations for the calculation of the re-emergence height in pre- and early historical pigs). Kuhn-Archiv. Berlin, vol. 83, Issue 3, 237-292 (in German).

Teichert, M. 1975. In: Archaeozological Studies. Amsterdam, 51-69 (in German).

Author's field researches

Uakhitov Shokan. Born in 1992. Pavlodar region, Sharbaktinsky district, Malinovka village. A cattleman with 15 years of experience.

Abdrakhmanov Meiram. Born in 1981. Karaganda region, Shetsky district, Akkiyak village. The manager of the farm "Adilet". Cattle breeder with 25 years of experience.

Zhapparov Arman. Born in 1991. Karaganda region, Shetsky district, Taldy village. A cattleman with 15 years of experience.

Ansagan Hamituly. Born in 1968. Kostanay region. A cattleman with 30 years of experience.

Madiyarov Nurgali. Born in 1981. Zhambyl region, Talas region. Cattle breeder with 25 years of experience.

Baibatshaev Yesen. Born in 1987. Turkestan region, Baydibek district, Shakpak village. Manager of a private peasant farm. A cattleman with 20 years of experience.

Tulbasiev Bauyrzhan. Born in 1987. Turkestan region, Baydibek district, Shakpak village. A cattleman with 15 years of experience.

Turganbek Abdykalykov. Born in 1968. Kyzylorda region, Syrdarya district, Karaozek village. A cattleman with 40 years of experience.

Tengizbayev Anet. Born in 1987. Mangystau region, Mangystau district, Ondy village. A cattleman with 20 years of experience.

Nursapanov Ulan. Born in 1992. Jetusy region, Alakolsky district. A cattleman with 15 years of experience.

Загрузки

Опубликован

2023-12-29

Қалай дәйексөз келтіруге болады

Шағырбаев, М. С., & Сәкенов, С. К. (2023). Солтүстік Қазақстандағы қола дәуірі тұрғындарының мал шаруашылығы: (Шағалалы ІІ қонысының материалдары бойынша). Қазақстан археологиясы, 22(4 (22), 212–242. https://doi.org/10.52967/akz2023.4.22.212.242

Выпуск

Бөлім

Пәнаралық зерттеулер