Ортағасырлық Ақарық төрткүлі: 2022 ж. жүргізілген зерттеулер бойынша
(Оңтүстік Қазақстан)
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.2.20.186.202Түйін сөздер:
археология, археозоология, Талас өңірі, Ақарық төрткүлі, құрылыс, мәдени қабат, керамика, археологиялық мерзімдеу, палеофауна, шаруашылықАннотация (түйіндеме)
Мақалада Ақарық төрткүліне жүргізілген археологиялық қазба жұмыстарының нәтижелері қарастырылады. Талас өңіріндегі ортағасырлық төрткүлдердің құрылымы, мерзімделуі және атқарған қызметі туралы тұжырымдар әлі күнге дейін ғылыми тұрғыда негізделмеген. Бұл төрткүл тәріздес ескерткіштерге қазба жұмыстарын жүргізіп, археологиялық материалдарын кешенді зерттеудің маңыздылығын көрсетеді. Зерттеу жұмысының мақсаты Ақарық төрткүліндегі қазбадан табылған керамикалық және остеологиялық материалдарға жүргізілген зерттеулер бойынша ескерткіштің атқарған қызметі мен хронологиясын анықтау болып табылады. Төрткүлге салынған қазба (траншея) нәтижесінде ескерткіштің мәдени қабаты 1,5 м астам екендігі және құрылыс қабырғасының сыртқы қорғаныс қабырғасына параллель орналасқаны анықталды. Қазба жұмыстары барысында жинастырылған керамикалық бұйымдардың басым көпшілігі ас үйде пайдаланылған. Ақарық төрткүлінің қыш ыдыстарына Талас өңірінде, Жетісу және Оңтүстік Қазақстанда орналасқан ортағасырлық ескерткіштердің қыш материалдарымен салыстырмалы талдау жасалды. Керамика кешеніне жүргізілген салыстырмалы зерттеулер ескерткіштің Х–ХІІ ғасырларда өмір сүргендігін көрсетті. Жануар сүйектерін археозоологиялық талдау нәтижелері төрткүл тұрғындарының шаруашылығында үй жануарларының барлық түрі болғанын көрсетіп отыр. Остеологиялық материалдардың ішінде үй жануарларының үлесі – 98%. Оның ішінде уақ мал басым бөлігін құрайды. Жануар сүйектері ұсақталып шабылған, яғни әдеттегі «ас үй қалдықтары» болып табылады.
Библиографиялық сілтемелер
Ageeva, E. I. 1962. In: Ageeva, E. I. (ed.). Arheologicheskie issledovaniya na Severnyh sklonah Karatau (Archaeological research on the Northern slopes of Karatau). Alma-Ata: “Nauka” Publ., 97-215 (in Russian).
Akymbek, E. Sh., Shagirbayev, M. S. 2020. In: Kazakstan arheologiasy (Kazakhstan Archeology), 2 (8), 114-122 (in Kazakh).
Akymbek, E. Sh., Shagirbayev, M. S. 2021. In: Kazakstan arheologiasy (Kazakhstan Archeology), 1 (11), 72-110 (in Kazakh).
Akymbek, E. Sh., Shagirbayev, M. S. 2022. In: Kazakstan arheologiasy (Kazakhstan Archeology), 2 (16), 136-154 (in Kazakh).
Akymbek, E. Sh., Shagyrbaev, M. S., Nurgali, N. B. 2022а. In: Zhumatayev, R. S. (ed). XIV Orazbaevskie chteniya (14th Orazbayev Readings). Almaty: “Kazakh University” Publ., 22-43 (in Kazakh).
Akymbek, E. Sh., Shagyrbaev, M. S., Nurgali, N. B. 2022б. In: Onggaruly, A., Baitanayev, B., Sitdikov, A., Voyakin, D. (eds.). Euraziya dalasy arheologiyasy V halykaralyk kongresіnіn materialdary (Materials of the 5th International Congress of Archaeology of the Eurasian steppe). In 5 vol. Vol. 3. Almaty; Turkestan: Margulan Institute of Archaeology, 157-168 (in Kazakh).
Alipcheev, S., Baibosynov, K. 1982. Svod pamyatnikov istorii i kultury Dzhambulskoy oblasti (The official list of historical and cultural monuments of the Jambul region). Jambul: Jambul Regional Museum of Local history Publ. (in Russian).
Ageeva, E. I. Akishev, K.A. Kushaev G.A. et al. (compl.). Arheologicheskaya karta Kazahstana (Archaeological map of Kazakhstan). Alma-Ata: Academy of Sciences of the Kazakh SSR (in Russian).
Baipakov, K. M. 1998. Srednevekovye goroda Kazahstana na Velikom Shelkovom puti (Medieval cities of Kazakhstan on the Great Silk Road). Almaty: “Nauka” Publ. (in Russian).
Baipakov, K. M. 2013. Drevnyaya i srednevekovaya urbanizatsiya Kazahstana (po materialam issledovaniy Yuzhno-Kazahstanskoy kompleksnoy arheologicheskoy ekspeditsii) (Ancient and medieval urbanization of Kazakhstan (based on the research materials of the South Kazakhstan Complex Archaeological Expedition)). Almaty: Margulan Institute of Archaeology (in Russian).
Bartold, V. V. 1966. In: Vinnikov, I. N. (ed.). Sochineniya (Essays). Vol. VI. Moscow: “Nauka” Publ (in Russian).
Bubnova, M. A. 1963. In: Kozhemyako, P. N. (ed.). Arheologicheskie pamyatniki Talasskoy doliny (Archaeological sites of the Talas Valley). Frunze: “Ilim” Publ., 225–262 (in Russian).
Amzeuly, A., Baipakov, K. M., Daurenbekov, K. K. (compl.). Zhambyl oblysy tarih zhane madeniet eskertkіshterіnіn Zhinagy. Baizak audany (Collection of historical and cultural monuments of Zhambyl region. Baizak district). Almaty: Department of culture of Zhambyl region (in Russian).
Kasenov, M. S. 2015. Talas onіrіnіn otyrykshylyk madenietі (VІ–VІІІ gg.) (Settlement culture of the Talas Region (6th–13th centuries)). Atyrau: Atyrau Dosmukhamedov State University (in Kazakh).
Kozhemyako, P. N. 1963. In: Kozhemyako, P. N. (ed.). Arheologicheskie pamyatniki Talasskoy doliny (Archaeological sites of the Talas Valley). Frunze: “Ilim” Publ., 145-225 (in Russian).
Kuznetsova, O. V., Savelieva, T. V. 2019. Goncharnoe remeslo v srednevekovom Talgare. Albom (Pottery in medieval Talgar. Album). Almaty: Margulan Institute of Archaeology (in Russian).
Bernshtam, A. N. (ed.). Trudy Semirechenskoy arheologicheskoy ekspeditsii (1936–1938 gg.). Talasskaya dolina (Proceedings of the Semirechensk Archaeological expedition (1936–1938). Talas Valley). Alma-Ata: Academy of Sciences of the Kazakh SSR (in Russian).
Nurzhanov, A. A., Akymbek, E. Sh. 2012. In: Izvestiya Natsionalnoy akademii nauk RK (News of the National Academy of Sciences RK), 3, 94-107 (in Russian).
Patsevich, G. I. 1954. Istoricheskaya topografiya gorodov i poseleniya Yuga Kazahstana VII–XV v.v. (po arheologicheskim dannym) (Historical topography of cities and settlements of the South of Kazakhstan in the 19th–20th century (according to archaeological data)). Moscow: Institute for the History of Material Culture (in Russian).
Petrenko, A. G. 1984. Drevnee i srednevekovoe zhivotnovodstvo srednego Povolzhiya i Preduraliya (Ancient and medieval animal husbandry of the Middle Volga river region and the Urals). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Baipakov, K. M. (ed.). Svod pamyatnikov istorii i kultury Respubliki Kazahstan. Zhambylskaya oblast (The official list of the historical and cultural monuments of the Republic of Kazakhstan. Zhambyl region). Vol. 2. Almaty: Republican State Enterprise Scientific Research and Design Institute of Monuments of Material Culture (in Russian).
Trifonov, V. A., Shaimuratova, D. N., Asylgaraeva, G. Sh., Monahov, S. P., Molodtseva, A. S., Askeev, A. O., Askeev, I. V., Askeev, O. V. 2021. In: Povolzhskaya arkheologiya (Volga River Region Archaeology), 1 (35), 179-186 (in Russian).
Tsalkin, V. I. 1961. In: Byuleten Moskovskogo obshchestva ispytateley prirody. Otdel biologiya (Bulletin of the Moscow Society of Nature Testers. Department of Biology), vol. 66. Issue 5, 115-132 (in Russian).
Shagirbayev, M. S., Utubayev, Zh. R. 2019. In: Kazakstan arheologiasy (Kazakhstan Archeology), 4 (6), 79-116 (in Kazakh).
Shagirbayev, M. S. 2020. In: Kazakstan arheologiasy (Kazakhstan Archeology), 1 (7), 161-167 (in Kazakh).
Shalekenov, U. Kh. 1984. In: Archive of the Margulan Institute of Archaeology. F. 11, op. 2, d. 1957 (in Russian).
Silver, I. A. 1969. In: Science in Archaelogy. Basic books, Inc., Publishers. New York, 250-268.
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Yeraly Akymbek, Mambet Shagirbayev, Nesipbay Nurgali
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
