Алтын Орда кезеңіндегі Хорезм қабіртастары эпиграфиясының әлеуметтік семантикасы
(ХХ ғ. археологиялық олжалар бойынша)
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.2.20.203.221Түйін сөздер:
жерлеу эпиграфиясы, Алтын Орда, Хорезм, құлпытас, технологиялар, мәтіндер идеологиясы, жерленгендердің әлеуметтік жағдайыАннотация (түйіндеме)
Бұл мақалада араб жазулы жерлеу эпиграфикасын зерттеуде ғылымның әртүрлі бағыттары әдістерінің синтезі тұңғыш рет қолданылған. Бұл тәсіл қабіртастардың (немесе олардың фрагменттерінің) мәтіндерін талдау нәтижелерін, оларды күйдіру ерекшеліктерімен және жасаудың басқа әдістерімен, мысалы, жазулардың палеографиясының (соның ішінде жалған-эпитафияларды қоса алғандағы) ерекшеліктерімен біріктіруге мүмкіндік береді. Бұл деректер марқұм тапсырыс беруші туралы, сондай-ақ, әулиелер культінің нысандары сипатында ақпараттарды тасымалдаушылар немесе «жинақтаушылар» ретінде қабіртас ескерткіштерінің түрлерімен салыстырылады. Мақалада әлеуметтік стратификациядан, қоғамның діни идеологиясындағы өзгерістерден, сонымен қатар, бұл артефактілердің технологиялық ерекшеліктері контексінде археологтардың көптеген олжалары ретінде бастау ала отырып, Алтын Орданың (XIII ғ. басы – XIV ғ. ортасы) өркендеуі дәуіріндегі Хорезмнің қабіртастарын жаңаша топтастырылуы алғаш рет ұсынылады. Қабіртастар мен олардың мәтіндерінің белгілі бір тарихи жағдайларға байланысты әлеуметтік орталарда қалыптасқанын ескере отырып, жерлеу құрылыстарын Алтын Орданың белсенді түрде исламдануы жағдайында ата-бабалар мен әулиелер культінің жаңа формаларының көрсеткіші ретінде қарастыруға кешенді тәсіл мүмкіндік береді. Біз қабіртастарды әр алуан варияциялар мен түрлерде жасалған, белгілі бір дәстүрлерді (оның ішінде діни дәстүрді) ұстанып, оның культтік әдет-ғұрыптарының бір бөлігіне айналдырған, осы тәжірибелерге өзіндік мағына берген қоғамның өнімі (дәстүрі) деп ойлаймыз. Зерттеу нәтижелері мен тұжырымдары бұл ұғымды кең мағынада алғанда археологиялық олжалардың антропологиясы контекстіне жинақтап, қабіртастарды безендіру мәдениетінің әлеуметтік контексттеріне жүгінеді.
Библиографиялық сілтемелер
Armarchuk, E. A. 2013. In: Trudy Gosudarstvennogo Ermitazha (Proceedings of the State Hermitage), 62, 408-430 (in Russian).
Babadjanov, B. M. 2019. Epigrafika v arhitekturnom landshafte Hivy: mecheti, pogrebalnye kompleksy, medrese, dvortsy, vorota. Chast 1: Vvedenie, chtenie tekstov, kommentirovannye perevody (Epigraphy in the Architectural Landscape of Khiva: Mosques, Burial Complexes, Madrasas, Palaces, Gates. Part 1: Introduction, reading texts, commented translations). Vien: Austrian Academy of Sciences Press (in Russian).
Babadjanov, B., Rahimov, K., Karlybaev, M. 2015. Arhitekturnaya epigrafika Uzbekistana. Karakalpakstan (Architectural Epigraphy of Uzbekistan. Karakalpakstan). Tashkent: “Uzbekistan Today” Publ. (in Russian).
Bartold, V. V. 1966. In: Sochineniya (Сollected works). Vol. 6. Moscow: “Nauka” Publ., 143-206 (in Russian).
Valiulina, S. I., Armarchuk, E. A., Volkov, I. V., Starodub, T. H. 2011. In: Uchenye zapiski Kazanskogo universiteta (Scientific notes of Kazan University), 153/3, 7-22 (in Russian).
Volkov, I. V. 2008. In: Istoriko-arheologicheskie issledovaniya v Azove i na Nijnem Donu v 2006 g. (Historical and Archaeological Research in Azov and the Lower Don River in 2006), 23, 478–495 (in Russian).
Voronina, V. L. 1950. In: Voronina, V. L. (ed.). Materialy po istorii i teorii arhitektury Uzbekistana (Materials on the history and theory of architecture of Uzbekistan). Issue 1. Moscow: Academy of Architecture of the USSR, 84-99 (in Russian).
Gaffarov, M. A. 1976. Persidsko-russkii slovar (Persian-Russian dictionary). Vol. 1. Moscow: “Vostochnaya literature” Publ. (in Russian).
Esbergenov, H. 1976. In: Vestnik Karakalpakskogo otdeleniya Academii Nauk Uzbekskoy SSR (Bulletin of the Karakalpak branch of the Academy of Sciences of Uzbek SSR), 2, 75-81 (in Russian).
Esbergenov, H., Novitskiy, I. 1997. In: Vestnik Karakalpakskogo otdeleniya Akademii Nauk Respubliki Uzbekistan (Bulletin of the Karakalpak branch of the Academy of Sciences of the Republic of Uzbekistan), 5, 123-126 (in Russian).
Ibragimov, N. 1988. Ibn Battuta i ego puteshestviya po Sredney Azii (Ibn Battuta and his travels in Central Asia). Moscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Iskanderova, A. D., Babadjanov, B. M. 2014. In: Imom Buhorii saboklari (Imam Bukhari's sermons), 4, 66-70 (in Russian & Uzbek).
Iskanderova, A. D. 2016. In: Otechestvennaya istoriya (The Homeland history), 2 (74), 161-171 (in Russian).
Klein, L. S. 2011. Istoriya arheologicheskoy mysli (History of archaeological thought). Vol. 2. Saint Petersburg: Saint Petersburg University Publ. (in Russian).
Minaev, A. P., Yudin, N. I. 2021. In: Arkheologiia Evraziiskikh Stepei (Archaeology of the Eurasian Steppes), 4, 83-196 (in Russian).
Nekrasov, A. 1930. In: Zapiski kollegii vostokovedov pri Aziatskom muzee Akademii nauk SSSR (Notes of the College of Orientalists at the Asian Museum of the USSR Academy of Sciences). Vol. 5. Leningrad: USSR Academy of sciences, 583-588 (in Russian).
Sadofeev, D. V. 2020. In: Telitsyn, N. N. (ed.). Aktualnye voprosy tyurkologicheskih issledovanii (Topical issues of Turkic studies). Saint Petersburg: St. Petersburg Center for the Development and Support of Oriental Studies, 254-264 (in Russian).
Saadi Shirazi. 1992. «Bustan». // سعدی شیرازی. "بوستان". باب نهم. در توبه داه صواب. Ganjoor Servise / Persian-Literature. (Library of Persian Literature "Ganjoor"). URL: https://ganjoor.net/saadi/boostan/bab9/sh7/8 (accessed 03/20/2023) (in Persian).
Halimov, N. B. 1981. In: Sovetskaya arheologiya (Soviet archaeology), 2, 298-299 (in Russian).
Halimov, N. B. 1991. Pamyatniki Urgencha: Soorujeniya, nadpisi i legendy (Monuments of Urgench: Structures, inscriptions and legends). Ashhabad: “Turkmenistan” Publ. (in Russian).
Blair, Sheila. 1992. The Monumental Inscriptions from Early Islamic Iran and Transoxiana / Studies in Islamic Art and Architecture Supl. Muqarnas. Vol. V. Leiden; New-York; København; Köln (in English).
DeWeese, Deveen. 2018. In: Dans: Marie Favereau (la direction) Revue des Mondes Musulmans et de la Mediterraneé, 143, 107-132 (in English).
Hillenbrand, Robert. 2012. In: Lorenz, Korn und Anja, Heidenreich (eds.). Ernst-Herzfeld-Gesellschaft, Beiträge zur Islamischen Kunst und Archäologie. Band 3. Wiesbaden, 13-38 (in English).
Hodder, Ian & Hutson, Scott. 2003 (3rd edn). Reading the past. Current approaches to interpretation in archaeology. Cambridge: Cambridge University Press (in English).
Iskanderova, Аysulu. 2020. In: Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan, 49, 173-190 (in German).
O'Kane, Bernard. 1985. In: Annales Islamologiques, 21, 113-128 (in English).
O'Kane, Bernard. 2004. In: Muqarnas, 21, 277-287 (in English).
Timothy K. Earle, Robert W. Preucel. 1987. In: Current Anthropology, 28/4, 501-538 (in English).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Bakhtiyar Babadjanov
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
