Өндіріс ІІ қорымының 4 обасынан табылған садақтың ойылған өрнекті қаптамалары
(Солтүстік Қазақстан)
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2023.2.20.61.80Түйін сөздер:
археология, Солтүстік Қазақстан, Өндіріс II, дәуір шекарасы, жерлеу, садақ қаптамалары, ойылған өрнекАннотация (түйіндеме)
Мақалада Өндіріс II қорымының 4-обасынан табылған күрделі құралған садақтың екі ортаңғы бүйір қаптамаларындағы ойылған өрнекті зерттеу нәтижелері келтірілген. Әскери ер адам жерлеуі бар оба дәуір шекарасындағы Солтүстік Қазақстанның сирек ескерткіштері шеңберіне жатқызылады. Қаптамадағы ойылған өрнектер аймақта алғаш рет кездесті. Олар жоғарғы жағы әртүрлі әрленген жануарлардың жұптасқан схемалық бейнелері болып табылады. Қаптаманы микроскоппен қарау нәтижесінде жекелеген бейнелердің барлық бөлшектері, салу реті анықталды, оятын құралға байланысты қорытындылар жасалды. Қаптаманың пішіні мен өлшемі Орталық Азияның оңтүстік аймағындағы дәуір шекарасындағы көшпенділер пайдаланған ұқсас бұйымдармен, сонымен қатар ортасарматтық және бұлан-қобы археологиялық мәдениетімен салыстыруға мүмкіндік береді. Солтүстік Қазақстандағы садақ бөлшектеріне белгілер мен суреттерді салу дәстүрінің шығу тегі хунн ареалынан шыққан мәдениет импулсімен байланысты болуы мүмкін. Ойылып өрнектелген қаптамалар Байқал сыртында, Тывада және Алтайда белгілі. Суреттер ғұн-сармат (б.д.д. II ғ. – б.д. I ғ.) уақытының бірінші кезеңіндегі Солтүстік Қазақстан көшпенділері мәдениетінде болған мифологиялық қойылым суретін немесе қаптама әшекейін ұсынады. Суреттердің семантикасы иесінің қалауынан бастап этногоникалық аңыздар суреттеріне дейін өзгере алады.
Библиографиялық сілтемелер
Gorbunov, V. V. 2006. In: Tishkin, A. A. (ed.). Voyennoye delo naseleniya Altaya v III–XIV vv. (Military affairs of the Altai population in the 3rd–14th centuries). Part. II: Nastupatelnoye vooruzheniye (oruzhiye): monografiya (Offensive weapons (weapons): monograph). Barnaul: Altai State University (in Russian).
Gorbunov, V. V., Tishkin, А. А. 2006. In: Arheologiya, etnografiya i antropologiya Evrazii (Archaeology, Ethnography and Anthropology of Eurasia), 4, 79-85 (in Russian).
Darchiyeva, М. V. 2020. In: Izvestiya Severo-Osetinskogo instituta gumanitarnyh i social'nyh issledovanij (Proceedings of the North Ossetian Institute for Humanitarian and Social Research). 38 (77), 139-153 (in Russian).
Ilyasov, J. Ya. 2013. In: Rossiyskaya arheologiya (Russian Archaeology), 2, 96-104 (in Russian).
Jordan. 2001. In: Skrzhinskaya, E. Ch. (ed.). O proishozhdenii i deyaniyah getov (Getica) (On the Origin and Deeds of the Getae). 2nd ed., corrected. and additional. Saint Petersburg: “Aletheiya” Publ. (in Russian).
Kilunovskaya, M. E., Leus, P. M. 2021. In: Smirnov, N. Yu. (ed.). Tvorets kultury. Materialnaya kultura i dukhovnoye prostranstvo cheloveka v svete arkheologii. istorii i etnografii (Creator of culture. Material culture and human spiritual space in the light of archeology, history and ethnography). Saint Petersburg: Institute for the History of Material Culture, 430-448. (in Russian).
Kilunovskaya, M. E., Leus, P. M. 2022. In: Multidistsiplinarnyye issledovaniya v arkheologii (Multidisciplinary research in archeology), 2, 103-118 (in Russian).
Konovalov, P. B. 1976. Hunnu v Zabaykaliye (Pogrebalnyye pamyatniki) (Xiongnu in Transbaikalia (Funeral Monuments)). Ulan-Ude: “Buryatskoe knizhnoe izdatelstvo” Publ. (in Russian).
Mandel'shtam, A. M., 1992. In: Moshkova, M. G. (ed.). Stepnaya polosa Aziatskoy chasti SSSR v skifo-sarmatskoye vremya. Serija Arheologija SSSR. T. 10. (The steppe zone of the Asian part of the USSR in the Scythian-Sarmatian time. Series: Archeology of the USSR. V. 10). M.: Nauka Publ. 107-115. (in Russian).
Mandel'shtam, A. M., Stambul'nik, E. U. 1992. In: Moshkova, M. G. (ed.). Stepnaya polosa Aziatskoy chasti SSSR v skifo-sarmatskoye vremya. Serija Arheologija SSSR. T. 10. (The steppe zone of the Asian part of the USSR in the Scythian-Sarmatian time. Series: Archeology of the USSR. V. 10). M.: Nauka Publ. 196-205. (in Russian).
Matrenin, S. S., Tishkin, A. A., Pletneva, L. M. 2014. In: Izvestiya Altayskogo gosudarstvennogo universiteta (Proceedings of the Altai State University), 4/2 (84), 154-164 (in Russian).
Lipets, R. S. 1984. Obrazy batyra i ego konya v tyurko-mongol'skom epose (Images of the batyr and his horse in the Turkic-Mongol epic). M.: Nauka Publ. (in Russian).
Miklashevich, E. A. 2004. In: Izobrazitelnyye pamyatniki: stil, epoha, kompozitsii (Fine monuments: style, era, compositions). Saint Petersburg: Faculty of History, St. Petersburg State University, 320-325 (in Russian).
Minyaev, S. S. 2007. Dyrestuyskiy mogilnik. 2-e izd. dop. (Dyrestuy burial ground. 2nd ed., add.). Saint Petersburg: Faculty of History, St. Petersburg State University (in Russian).
Myshkin, V. N. 2021. In: Sitdikov, A. G., Chizhevsky, A. A. (eds.). In: Arheologiya Volgo-Uralia. V 7 t. T. 3. Ranniy zheleznyy vek (Archeology of the Volga-Urals. In 7 vol. Vol. 3. Early Iron Age). Kazan: Academy of Sciences Republic of Tatarstan, 374-391 (in Russian).
Ovchinnikova, B. B. 1982. In: Sovetskaya arheologiya (Soviet Archaeology), 3, 210-218 (in Russian).
Ovchinnikova, B. B. 2003. In: Piotrovsky, Yu. Yu. (ed.). Stepi Evrazii v drevnosti i srednevekovye. Kniga II (Steppes of Eurasia in antiquity and the Middle Ages. Book II). Saint Petersburg: State Hermitage Museum, 267-270 (in Russian).
Podushkin, A. N. 2017. In: Mir Bolschogo Altaya (World of Great Altay), 3 (4), 60-102 (in Russian).
Pugachenkova, G. A. 1989. Drevnosti Miankalya. (Antiquities of Miankal). Tashkent: “Fan” Publ. (in Russian).
Sakenov, S. K., Sviridov, A. N., Yarygin, S. A. 2019. In: Khabdulina, M. K. (ed.). Margulanovskiye chteniya – 2019 (Margulan Readings – 2019). Nur-Sultan: Gumilyov Eurasian National University, 378-384 (in Russian).
Samashev, S. K., Sirazheva, B. A. 2022. In: Kazakstan arheologiasy (Kazakhstan archeology), 3 (17), 32-42 (in Russian).
Sviridov, A. N. 2008. In: Voprosy istorii i arheologii Zapadnogo Kazakhstana (Issues of history and archeology of Western Kazakhstan), 2, 240-248 (in Russian).
Seitov, A. M. 2017. In: Bazarbayeva, G. A., Jumabekova, G. S. (eds.). In: Kultura naseleniya Turgaya i sopredelnykh regionov: chelovek i epokha. Kollektivnaya monografiya (Culture of the population of Turgay and adjacent regions: man and era. Collective monograph). Almaty: Margulan Institute of Archaeology, 182-206 (in Russian).
Smagulov, E. A., Yatsenko, S. A. 2008. In: Transoxiana. 13. URL: http://www.transoxiana.org/13/smagulov_yatsenko-sidak_sanctuary-rus.php (accessed 10.05.2023) (in Russian).
Stambulnik, E. U. 1979. In: Dobzhansky, V. N. (ed.). Problemy skifo-sibirskogo kulturno-istoricheskogo edinstva (Problems of the Scythian-Siberian cultural and historical unity). Kemerovo: Kemerovo State University, 145-147 (in Russian).
Taskin, V. S. 1984. Materialy po istorii drevnikh kochevykh narodov gruppy dunkhu. (Materials on the history of ancient nomadic peoples of the Donghu group). Мoscow: “Nauka” Publ. (in Russian).
Khabdulina, M. K. 1994. Stepnoye Priishimye v epokhu rannego zheleza (The steppe near the Ishim in the early iron epoch). Almaty: “Rakurs” Publ. (in Russian).
Khazanov, A. M. 1966. In: Materialnaya kultura narodov Sredney Azii i Kazahstana (Material culture of the peoples of Central Asia and Kazakhstan.). Moscow: “Nauka” Publ., 29-44 (in Russian).
Shtanov, E. S. 2008. In: Izvestiya Altayskogo gosudarstvennogo universiteta (Izvestiya of Altai State University), 4-5 (60), 232-235 (in Russian).
Hall, A., Farrell, J. 2008. In: Originally published in the Journal of The Society of Archer-Antiquaries, 51, 89-98 (in English).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2023 Sergey Yarygin
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
