Шодмалик-ота қаласынан табылған XII ғасырдың хумдарындағы “шарап өлеңдері”
DOI:
https://doi.org/10.52967/akz2024.1.23.288.304Түйін сөздер:
Шодмалик-ота қаласы, хумдар, шарап поэзиясы, Насир-и Хисрав, сопылық, ортағасырлық қала идеологиясы, шарап өндіруАннотация (түйіндеме)
Мұсылман дәуіріндегі ірі қыш ыдыстардағы араб графикалы жазулар осы уақытқа дейін табылған да, жарияланған да жоқ, тек керамистердің мөрлері бар бірді-екілі жағдайды ғана кездестіреміз. Мақалада Орталық Азия археологиясында алғаш рет Шодмалик-ота (Ташкент аймағы) қаласынан әр жылдары табылған XII ғ. екінші жартысына тән үш хумның ернеуіндегі мәтіндер зерттеліп, талданады. Барлық жазулар «шарап поэзиясы» деп аталатын жанрға жатады. Бұл өлеңдерді қажетті түсініктеме бере отырып, оқу және аударумен қатар авторлар мәтінді өте сирек кездесетін зерттеу тақырыбы болып табылатын моңғолға дейінгі қаланың қолөнер «слободасы» идеологиясы тұрғысынан талдайды. Авторлар екі сұраққа баса назар аударады: бұл руба‘иларды «тікелей», яғни діни шектеулерге қарамастан шарапты «жанның емі» ретінде ашық түрде түсіндіруге бола ма? Әлде бұл өлеңдерді «шарап поэзиясының» жанрлары ауыспалы мағынаға ие болатын, масайған күйде Ақиқат (Құдайды) тануда «ішкі жан-дүниені» сипаттаудың семантикасын өзгертетін, сопылық идеологияның әсері болып табылатын метафоралық мағына тұрғысынан қарастыру керек пе? Мақалада белгілі бір түсініктемеге басымдық берілмейді, авторлар «мұсылман ренессансы» дәуірінде Орталық Азиядағы шарап өндірушілердің бірқатар археологиялық олжаларын ескере отырып, біреуі екіншісін жоққа шығармайды деп санайды, сондай-ақ, бірқатар дереккөздерге сүйене отырып, діни шектеулерге қарамастан қоғамның әртүрлі топтарында шарап ішу «құпия дәстүр» болғандығы жайлы айтылған.
Библиографиялық сілтемелер
Abu-l-Faradj al-Isfahani. 1980. Kniga pesen / Per. s arabskogo A.B. Halidova, B.Ya. Shidfar (Abu-l-Faraj al-Isfahani. Book of Songs / Translated from Arabic by A.B. Khalidova, B.Ya. Shidfar). Moscow: “Glavnaya redakciya vostochnoi literatury” Publ. (in Russian).
Amir Mu‘izzi – Amir Abu Abdullah Muhammad ibn Abdul-Malik Muizzi Nishapuri. 2016. In: Persian-Literature. (Library of Persian Literature "Ganjoor"). URL: https://ganjoor.net/amir/ghasa/sh319(accessed: 06/10/2023) (in Persian).
Babadjanov, B. M. 2010. Kokandskoe hanstvo: vlast, politika, religiya (Kokand Khanate: Power, Politics, Religion). Tashkent: "Yangi nashr" Publ. (in Russian).
Bernshtam, A. N. 1948. In: Epigrafika Vostoka (Epigraphy of the East), II, 107-113 (in Russian).
Bernshtam, A. N. 1950. In: Materialy i issledovaniya po arheologii SSSR (Materials and research on the archaeology of the USSR), 14, 1-160 (in Russian).
Dehlavi – Amiir Hosrov Dehleví. 1996. Ghazals. In: Persian-Literature. (Library of Persian Literature "Ganjoor"). URL: https://ganjoor.net/khosro/gozide/ghazalamkh/sh1720 (accessed: 06/10/2023) (in Persian).
Ilyasova, S. R. 2021a. In: Arheologiya Uzbekistana (Archaeology of Uzbekistan), 1 (24), 33-41 (in Russian).
Ilyasova, S. R. 2021b. In: Smagulovskiy sbornik. Specialnyi vypusk Vestnika Mejdunarodnogo Instituta Tsentralnoaziatskih issledovaniy (Collection of articles in honor of Smagulov. Special issue of the “Bulletin of the International Institute for Central Asian Studies”), 32, 53-61 (in Russian).
Ilyasova, S. R., Ilyasov, Dj. Y., Imamberdyev, R. A., Ishakova, E. A. 2016. «Net blaga v bogatstve …». Glazurovannaya keramika Tashkentskogo oazisa IX–XII vekov (“There is no good in wealth ...”. Glazed Ceramics of the Tashkent Oasis of the 9th–12th centuries). Moscow: “Marjani Foundation” Publ. (in Russian).
Klein, L. S. 2011. Istoriya arheologicheskoy mysli (History of archaeological thought). Vol. 2. Saint Petersburg: Saint Petersburg University (in Russian).
Qoshghariy, Mahmud. 1962. Turkiy so’zlar devoni (Devoni lughatit turk). Uch tomlik. II tom. S. Mutalibov tarjimasi va nashri (Dictionary of Turkish words. Three volumes. Volume II. Translated and published by S. Mutalibov). Tashkent: “Uz FA nashriyoti” Publ. (in Uzbek).
Livshits, V. A. 2008. Sogdiiskaya epigrafika Srednei Azii i Semirech'ya (The Sogdian Epigraphy in Central Asia and Semirech’e). St. Petersburg: Faculty of Philology, St. Petersburg State University (in Russian).
Lunina, S. B. 1984. Goroda Yujnogo Sogda v VIII–XII vv. (Cities of Southern Sogd in the 8th–12th centuries). Tashkent: “Fan” Publ. (in Russian).
Marshak, B. I. 1976. In: Iskusstvo i arheologiya Irana (Art and archaeology of Iran), II, 148-173 (in Russian).
Minasyants V.S., Alpatkina T.G. 2014. T. M. Mirgiyazov is a little-known name in Central Asian archeology. Tashkent: “Uz FA nashriyoti” Publ. (in Russian).
Reysner, M. L. 2010. In: Porhomovskiy, V. Y., Semenyuk, N. N. (eds.). Kulturno-istoricheskaya paradigma i yazykovye protsess (Cultural-historical paradigm and language processes), 91-127 (in Russian).
Reysner, M. L. 2015. Persidskaya religiozno-misticheskaya poeziya XI–XV vv. Uchebnoe posobie (Persian Religious and Mystical Poetry of the 11th–15th centuries. Study guide). Kazan: Kazan federal university (in Russian).
Reysner, M. L., Chalisova, N. Y. 2007. In: Matyushina, I. G., Neklyudov, S. Y. (eds.). “Lirika: genezis i evolyuciya” (Lyrics: genesis and evolution). Moscow: Russian State University for the Humanities, 175-231 (in Russian).
Rudaki. 1998. Mother of wine (مادر مي) In: Persian-Literature. (Library of Persian Literature "Ganjoor"). URL: https://ganjoor.net/roodaki/baghimande/sh89 (accessed: 05/10/2023) (in Persian).
As-Suli, Abu Bakr Muhammad. 1998. Kitab al-avrak. Kriticheskii tekst i per. na russkiy yazyk V.I. Belyaeva i A.B. Halidova; Predislovie, primechanie i ukazateli A.B. Halidova (As-Suli, Abu Bakr Muhammad. Kitab al-awraq. Critical text and transl. into Russian V.I. Belyaev and A.B. Khalidov; Foreword, note and indexes by A.B. Khalidov). St. Petersburg: “Peterburgskoe vostokovedenie” Publ. (in Russian).
Firdousi. 1993. Shahname. Izdateli: C.B. Lahuti, A. Lahuti, A.A. Starikov. Perevod C.B. Lahuti (Ferdawsi. Shahname. Publishers: Ts.B. Lakhuti, A. Lakhuti, A.A. Starikov. Transl. by C.B. Lahuti). Vol. I. Moscow: “Ladomir” Publ. (in Russian).
Haqani – Afzal ad-din Badil Ibrahim ibn Ali. 2016. Ghazals. In: Persian-Literature. (Library of Persian Literature "Ganjoor"). URL: https://ganjoor.net/khaghani/divankh/ghasidekh/sh200 (accessed: 06/10/2023) (in Persian).
Chalisova, N. Y. 2011. In: Vestnik Rossiyskogo gosudarstvennogo gumanitarnogo universiteta (Bulletin of the Russian State Humanitarian University), 2, 126-157 (in Russian).
Shishkin, V. A. 1940. In: Izvestiya Uzbekistanskogo filiala Akademii nauk SSSR (News of the Uzbekistan branch of the USSR Academy of Sciences), 8, 56–61 (in Russian)
De la Vaissière, Étienne. 2010. In: Turcica, 42, 267-278 (in French).
Dhabhar, B. N. 1955 In: Essays on Iranian Subjects. Bombay, 181–195 (in English).
Hanaway, W. L. 1988. In: Iran, 26, 69–80. (in English).
Hodder, Ian & Hutson, Scott. 2003. Reading the past. Current approaches to interpretation in archaeology. Cambridge: Cambridge University Press (3rd edn) (in English).
Ghouchani, A. 1999. In: Bulletin of the Asia Institute. New Series, 13, 141-150 (in English).
Meisami, J. S. 2003. Structure and Meaning in Medieval Arabic and Persian Poetry. London: Routledge Curzon (in English).
Загрузки
Опубликован
Қалай дәйексөз келтіруге болады
Выпуск
Бөлім
Лицензия
Copyright (c) 2024 Бабаджанов Б.М., Ильясова С.Р.
Бұл жұмыс лицензия бойынша қол жетімді лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial» («Атрибуция — Некоммерческое использование») 4.0 Всемирная.
